‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması’nın 2023 yılı sonuçları açıklandı; Enflasyonun altında kalan kârın yarısı da finansman giderlerine gitti

İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından hazırlanan, sanayi sektörlerinin devlerini belirleyen ve 1968’den bu yana aralıksız olarak açıklanan ‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması’nın 2023 yılı sonuçları kamuoyuyla paylaşıldı. En büyük değişmedi; Tüpraş: İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan tarafından açıklanan ‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması’nda 2023’te üretimden satışlara göre en büyük kuruluş 484 milyar liralık satışlarıyla Tüpraş oldu. Tüpraş, uzun yıllardır sürdürdüğü liderliğini 2023’te de korudu. 2023’te üretimden satışlara göre ikinci büyük kuruluş 238 milyar lira ile Ford Otomotiv oldu. Üçüncü sırada ise yaklaşık 227 milyar liralık üretimden satışlarıyla Star Rafineri yer aldı. İSO 500’ün ilk 10’unda yer alan şirketlerde 2022’ye göre iki değişiklik oldu. Geçen yıl ilk 10’da yer almayan Mercedes-Benz ve Gramaltın Kıymetli Madenler ilk 10’a yükseldi.

“Üretimden satışlar enflasyonun altında kaldı”
Üretimden satışlarda %42.1’lik artış, reel olarak satışlarda %13.8 azalma: Erdal Bahçıvan, İSO 500’de üretimden satışların 2023’te %42.1 artarak 4 trilyon 485 milyar liradan 6 trilyon 375 milyar liraya çıktığını belirtti: “2021 ve 2022’ye göre zayıf bir performansa işaret eden bu artışın 2022’nin sonundan itibaren geldiğini tahmin etmek zor değildi. Üretimden satışlarda büyüme bir önceki yıl %119 iken, 2023’te %42.1’e gerilemesinin nedenlerine baktığımızda; yavaşlayan küresel talep, 6 Şubat’ta ardı ardına yaşadığımız deprem felaketleri ve seçimler sonrasında ekonomi politikalarında yaşanan değişim belirleyici rol oynadı. Üretimden net satışlardaki asıl dramatik görüntüyü reel değişimlerde görüyoruz. İSO 500 Büyük kuruluşlarının üretimden satışlardaki reel değişimlerine baktığımızda şu sonuç dikkat çekiyor: 2023 verileri yıl sonu tüketici enflasyonuyla arındırıldığında, üretimden satışların 2022’ye göre reel olarak %13.8 gerilediği görülüyor. Reel değişimleri hesaplarken son yıllarda hep yaptığımız gibi bu yıl da yıl sonu TÜFE enflasyonunu kullandık. Fakat diğer taraftan biliyoruz ki 2023 boyunca yıllık enflasyon oldukça değişken bir seyir izledi. Hangi göstergeyi kullanırsak kullanalım, 2023’te İSO 500’ün üretimden satışları enflasyonun altında kaldı ve reel olarak gerileme gösterdi.”
Dev şirketlerin ihracatı geriledi: Bahçıvan, zorlu küresel rekabet koşullarının etkisiyle İSO 500’ün ihracatının 2022’ye göre %2.9 düşüşle 95.1 milyar dolara gerilediğini aktardı: “2023’te zayıflayan küresel büyüme dinamiklerine rağmen ülkemizin ihracatı binde 5 artarak 255.4 milyar dolara ulaşmıştı. Aynı yılda Türkiye sanayi ihracatı ise binde 2 düşüşle 245.6 milyar dolara gerilemişti. 2023’te İSO 500 ve genel olarak Türkiye sanayi sektörü, ihracat pazarlarındaki durgunluktan olumsuz etkilendi.”

Karlılıklarda reel olarak gerileme yaşandı
Kar eden şirket sayısı 404’e indi: Erdal Bahçıvan, 2023’te İSO 500’ün satışlarının yanı sıra karlılıklarının da zayıf kaldığını söyledi: “2023’te İSO 500’ün faaliyet karı %39.7 artarak; 671 milyar liradan 937 milyar liraya çıktı. Buna karşılık faaliyet karlılığı oranı, 0.3 puan düşüşle %12.8’den %12.5’e geriledi. İSO 500 kuruluşlarının bir diğer karlılık göstergesi olan faiz, amortisman ve vergi öncesi karı %45.5 artışla 808 milyar liradan 1 trilyon 175 milyar liraya yükseldi. Aynı yılda FAVÖK karlılığı oranı 0.3 puan artışla %15.4’ten %15.7’ye çıktı. Son olarak, İSO 500’deki vergi öncesi kar ve zarar toplamının %32.9 artarak 485 milyar liradan 645 milyar liraya yükseldiğini görüyoruz. Ancak satış karlılığı oranının 0.7 puan düşüşle %9.3’ten %8.6’ya inmesi dikkat çekiyor. Tüm kar büyüklüklerindeki artışlar, 2023 yılı enflasyonunun altında kalırken, bu da reel olarak gerilemeye işaret etti. İSO 500’de vergi öncesi dönem kar ve zarar büyüklüğüne göre 2022’de kar eden kuruluş sayısı 442 iken, bu sayı 2023’te 404’e indi. Zarar eden kuruluş sayısı da 58’den 96’ya yükseldi. Bu sayı, 2018 sonrasındaki en yüksek değer olarak tespit edildi.”

Finansman giderleri 2023’te %92.5 arttı
Erdal Bahçıvan, 2023’ün en çarpıcı gelişmelerinden birinin de uzun yıllardır ilk kez ortaya çıkan net kambiyo zararı olduğunu ifade etti: “Buna karşılık kambiyo işlemleri haricindeki diğer gelirlerden elde edilen net kar, 282 milyar liraya çıkarak kur zararını fazlasıyla telafi etti. Bu sayede toplam faaliyet dışı gelirlerin net satışlara oranının %2.1’den %3.6’ya çıktığı anlaşılıyor. Bu noktada, söz konusu gelirler içerisinde faiz, temettü, iştirak, menkul kıymet, duran varlık satışı, komisyon vb. gibi kalemlerin yer aldığını hatırlatmak isterim. Sanayinin son 10 yıldaki üretim faaliyeti dışı gelirlerinin dönem kar ve zarar toplamı içindeki paylarına da dikkat çekmek istiyorum. Bu pay, üst üste dört yıl düşüşle 2022’de %22.9’a kadar geriledikten sonra 2023’te %41.3’e çıkmış ve geçmiş yıllardaki ortalamasına yaklaşmış gözüküyor. İSO 500’ün finansman giderleri de 2023’te %92.5 artarak 277 milyar liradan 533 milyar liraya yükseldi. Böylece finansman giderlerinin faaliyet karına oranı 15.6 puan artışla %41.3’ten %56.9’a çıkmış durumda. Son 12 yıllık ortalamanın %57 olduğu düşünüldüğünde; yıllardan beri hep işaret ettiğimiz üzere sanayicinin elde ettiği karın yarısından fazlasını finansman giderlerine ayırmaya devam ediyor.”
Enflasyon düzeltmesi bilançoda özkaynak payını artırdı : 2023’te enflasyon düzeltmesi sonrası verilere bakıldığında, İSO 500’ün aktif toplamının %126 artarak 3.9 trilyon liradan 8.8 trilyon liraya yükseldiğinin altını çizen Bahçıvan, bu artışın 2.9 trilyona yakın kısmının enflasyon düzeltmesinden kaynaklandığını anlattı: “Aktiflerin alt kalemlerine inildiğinde, enflasyon düzeltmesi esas olarak duran varlıkları etkiledi. Duran varlıklar %242 artarak 1.4 trilyon liradan 4.7 trilyon liraya ulaştı. Bu artışın 2.7 trilyonluk kısmı enflasyon düzeltmesine bağlı olarak gerçekleşti. Dönen varlıklardaki artış ise %63 ile çok daha düşük kaldı ve enflasyon düzeltmesi bu kalemde sadece 173 milyar liralık katkı yaptı. Özkaynaklar 2023’te enflasyon düzeltmesi sonrası verilerle %245 artarak 1.4 trilyon liradan 4.8 trilyon liraya çıktı. Bu kalemde enflasyon düzeltmesinin etkisi 2.8 trilyon ile oldukça yüksek. Toplam borçlardaki etki ise düzeltmenin parasal olmayan kıymetlere uygulanmış olması nedeniyle çok daha düşük düzeyde gerçekleşti. Düzeltme sonrası verilerle toplam borçlar yaklaşık %60 artarak 2.5 trilyon liradan 4 trilyon liraya çıkarken, düzeltmenin etkisi 31 milyar lira ile sınırlı kaldı. Enflasyon düzeltmesinin etkisiyle İSO 500’ün kaynak yapısında özkaynaklar lehine önemli bir gelişme sağlandı. 2022’de %35.7 olan özkaynak payı, 2023’te düzeltme yapılmaması halinde %33.2’ye düşecek iken düzeltme sonrası %54.5’e yükseldi. Enflasyon düzeltmesi İSO 500’ün bilançosunda özkaynak payını 21.3 puan artırarak toplam borçların üzerine çıkardı.”

Mali borçlar 1.3 trilyon liradan 2 trilyon liraya çıktı
Bahçıvan, İSO 500’de mali borçların %54 artışla 1.3 trilyon liradan 2 trilyon liraya çıktığını bildirdi: “Diğer borçlarda ise %66’ya yakın bir artışla 1.2 trilyon liradan yine 2 trilyon liraya yükseliş söz konusu. Enflasyon düzeltmesinin yalnızca parasal olmayan kıymetlere uygulanması nedeniyle mali borçlar hiç etkilenmezken diğer borçlardaki etki ise %1.6 ile oldukça sınırlı kaldı. 2021 ve 2022’ye benzer şekilde 2023’te de diğer borçların mali borçlardan daha hızlı arttığını görüyoruz. Bu durum muhtemelen geçtiğimiz yılın ikinci yarısında finansmana erişim koşullarında yaşanan sıkılaşmanın etkilerini taşıyor. Diğer taraftan vade yapıları incelendiğinde ise kısa vadeli mali borçlardaki artışın %53 ile uzun vadeli mali borçlardaki %56’lık artışın hafif altında kaldığı dikkat çekiyor. Kısa vadeli mali borçların toplam borçlar içerisindeki payı %51.7 ile uzun vadeli borçların üzerinde kaldı ve önceki yıla göre önemli bir değişim kaydetmedi.”
Sanayinin teknolojik dönüşümü için umut verici: Her yıl yapılan araştırma ile birlikte ‘Sanayide Teknoloji Yoğunluklarına Göre Yaratılan Katma Değer Dağılımı’nın da incelendiğini belirten Erdal Bahçıvan, “Sanayimizin düşük, orta ve yüksek teknoloji ile bağını en somut şekilde ortaya koyan bu verilerde son yıllarda genellikle durağan, değişmeyen bir seyir vardı. Fakat bu yıl sanayimizin orta-yüksek ve yüksek teknolojiye doğru olumlu bir kırılma yaşandığını görüyoruz. 2022’ye göre 2023’te yüksek ve orta-yüksek teknoloji yoğunluklu sektörlerin yaratılan toplam katmadeğer içindeki payını 4 puan artırması sanayimizin teknolojik dönüşümü adına umut vericidir” dedi.
Halka açık şirket sayısı 85’e çıktı : Erdal Bahçıvan: “İSO 500 içinde halka açık kuruluşların sayısı 2017-2021 döneminde 65-69 bandında seyrettikten sonra 2022’de 8 adet, 2023’te 12 adet artarak 85’e yükseldi. Böylece İSO 500 içinde halka açık kuruluş sayısı bugüne kadarki en yüksek düzeyine ulaştı. Sanayi şirketlerimizin halka açılmaya dönük ilgisinin 2024’te de sürdüğünü görüyoruz ve bu süreci sanayi firmalarımızın sermaye piyasası araçlarını daha fazla kullanması açısından olumlu buluyoruz. Türk sanayi sektöründe yabancı sermaye paylı kuruluşlar da önemli rol oynamaya devam etti. 2010’lu yıllarla birlikte düşüş eğilimi gösteren yabancı sermaye paylı kuruluşların sayısı, 2023’te 8 adet artışla 116’ya yükseldi, bunu İSO 500’ün olumlu göstergelerinden biri olarak görüyoruz. İSO 500’ün istihdamı da 2023’te %1.9 artarak yaklaşık 804 bin kişiye yaklaştı, aynı yılda ödenen maaş ve ücretlerdeki artış da %120 civarında gerçekleşti.”
“Yüksek enflasyonun yarattığı hasar büyük”: Bahçıvan, 2022’de ekonomide rasyonaliteden kopuş ve ekonomik uygulamalardaki ‘gel-git’lerin ekonomide yarattığı tahribatın çok konuşulduğunu vurguladı: “İSO 500’ün 2023 sonuçlarını bir anlamda ‘finansal istikrardan uzaklaşmanın ilk etkisinin yüksek enflasyon olacağı, enflasyonist bir büyüme yapısının da nitelikli ve sürdürülebilir olamayacağı’ gerçeğini gösteren mikro bir laboratuvar olarak görmeliyiz. Artık hepimiz biliyoruz ki yüksek enflasyon şirket bilançolarında geçici bir illüzyon yaratıyor. Zaman geçtikçe gerçeklerle yüzleşiyoruz. İSO 500’ün temel göstergelerinin bize söylediği de bu. Bizim reel sektör olarak yaşadıklarımız bir yana; yüksek enflasyonun kamu maliyesi, mali dünya ve hepsinden de önemlisi toplumda yaratmış olduğu hasar büyük. Çünkü enflasyon sadece ekonomik bir hasar değil, sosyolojik, psikolojik ve en önemlisi ahlaki, etik bir etki de yaratıyor.”

“Yüksek enflasyon şirket bilançolarında geçici bir illüzyon yaratıyor”
İstanbul Sanayi Odası (İSO) Meclisi’nin 2024 yılı Haziran ayı olağan toplantısı, ‘İSO 500 Büyük 2023 Verileri Işığında Sanayimizin ve Ekonomimizin Risk ve Fırsatlarıyla Birlikte Bugününü, Geleceğini Değerlendirmek’ ana gündemiyle Odakule Fazıl Zobu Meclis Salonu’nda düzenlendi. İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan’ın açılış konuşmasını yaptığı toplantıda, Bilkent Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Prof.Dr. Hakan Kara, Topkapı Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof.Dr. Erhan Aslanoğlu ve Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof.Dr. Selva Demiralp’in katılımıyla bir de panel düzenlendi.
Erdal Bahçıvan, “İSO 500’ün 2023 sonuçlarını bir anlamda ‘finansal istikrardan uzaklaşmanın ilk etkisinin yüksek enflasyon olacağı, enflasyonist bir büyüme yapısının da nitelikli ve sürdürülebilir olamayacağı’ gerçeğini gösteren mikro bir laboratuvar olarak görmeliyiz. Artık hepimiz biliyoruz ki yüksek enflasyon şirket bilançolarında geçici bir illüzyon yaratıyor. Zaman geçtikçe gerçeklerle yüzleşiyoruz. İSO 500’ün bu yılki sonuçları iç ve dış ekonomik konjonktüre bağlı olarak biraz karamsar olabilir. Ama Türk sanayisinin en zor şartlarda dahi kendi ana faaliyetinde erişmiş olduğu birikim ve dayanıklılık gücüyle üretimini başarıyla sürdürdüğünü göstermesi açısından da çok değerlidir” dedi.
Erdal Bahçıvan, “Orta-yüksek ve yüksek teknolojili sanayilerin brüt katmadeğerdeki toplam payının 2022’ye göre 4 puanlık artışla %37.4’e çıkarak şimdiye kadarki en yüksek düzeyine ulaşması, sanayi sektörümüz için uzun süredir arzu ettiğimiz teknolojik dönüşüm konusunda bizlere umut ışığı oldu. İSO 500’deki Ar-Ge harcaması yapan kuruluşların sayısında 2018’e kadar kademeli bir şekilde yaşanan artış daha sonra durağanlaştı. 2023’te söz konusu sayı geçen yıla göre 5 adet artarak 265’e yükseldi. Ancak bu durum sanayimizin teknoloji ve yenilik üretebilen bir yapıya kavuşabilmesi için Ar-Ge’yi daha çok odağına alması gerektiği gerçeğini değiştirmiyor” açıklamasını yaptı.
Elde edilen karın yarısı finansman giderlerine ayrılıyor: İSO 500’ün finansman giderlerinin 2023’te %92.5 artışla 277 milyar liradan 533 milyar liraya yükseldiğini kaydeden Erdal Bahçıvan, “Böylece finansman giderlerinin faaliyet karına oranı 2022’ye göre 15.6 puanlık artışla %41.3’ten %56.9’a yükseldi. Son 12 yıllık ortalaması %57 olan bu oran, yıllardan beri sanayicinin elde ettiği karın yarıdan fazlasını finansman giderlerine ayırmak zorunda kaldığı gerçeğini ortaya koyuyor.”