‘Tehlikeli Madde ve Likit Taşımacılığı’ pazarının büyüme potansiyeli yüksek

Kimyasal ve fiziksel özellikleri gereği çevreye ve canlı sağlığına zararlı olabilecek türde niteliklere sahip maddelerin tehlikeli madde olarak isimlendirildiğini belirten UTİKAD (Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği) Yönetim Kurulu Başkanı Bilgehan Engin, “Bunlar radyoaktif, patlayıcı, zehirli, aşındırıcı veya yanıcı maddeler olabilir. Bu maddelerin taşınması, yüklenmesi, boşaltılması ve depolanması sırasında önlemler alınmaktadır. Bu önlemlerle süreçlerde ortaya çıkabilecek risklerin en aza indirilmesi amaçlanmaktadır. Ülkemizde özellikle AB mevzuatına uyum sürecinin bir parçası olarak tehlikeli maddelerin taşınmasına yönelik uluslararası anlaşmalara taraf olunarak bu mevzuat çerçevesinde taşımacılık faaliyetleri gerçekleştirilmektedir” diyor.
Bilgehan Engin, “Türkiye’yi de ilgilendiren belli başlı uluslararası mevzuat arasında; Tehlikeli Maddelerin Kara Yolu ile Uluslararası Taşınmasına İlişkin Avrupa Antlaşması (ADR), Tehlikeli Maddelerin Demir Yolu İle Uluslararası Taşınmasına İlişkin Düzenlemeler (RID), Tehlikeli Maddelerin Deniz Yolu İle Uluslararası Taşınmasına İlişkin Kodlar (IMDG Code) ve Tehlikeli Maddelerin Hava Yolu İle Taşınması Hakkında Yönetmelik (DGR -IATA/ICAO) sayılabilir. Gelişime açık ve büyüme potansiyeli yüksek bir alan olan ‘Tehlikeli Madde ve Likit Taşımacılığı’ ağırlıklı olarak denizyolu ve karayoluyla yapılıyor, bu taşıma modlarını sırasıyla demiryolu ve havayolu izlemektedir” açıklamasını yapıyor.
Farklı taşıma türleriyle yapılabilen tehlikeli madde taşımacılığını düzenleyen ulusal mevzuata bakıldığında ‘Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik’, ‘Tehlikeli Maddelerin Havayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik’, ‘Tehlikeli Maddelerin Demiryolu ile Taşınması Hakkında Yönetmelik’ ve ‘Tehlikeli Yüklerin Denizyoluyla Taşınmı ve Yükleme Emniyeti Hakkında Yönetmelik’ gibi taşıma modlarını kapsayan bir yapının bulunduğunu aktaran Engin, bunlara ek olarak ‘Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönerge’, ‘Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı Tebliği’, ‘Karayolu Taşımacılık Faaliyetleri Mesleki Yeterlilik Eğitim Yönetmeliği’ gibi destekleyici mevzuatın da yürürlükte olduğunu bildiriyor.

“Dünyadaki pazar payımız; %1.5 civarında”
Bilgehan Engin, “2023 yılı ve 2024 ilk çeyreğinde tehlikeli madde ve likit taşımacılığı sektörü, küresel tedarik zincirlerindeki yeniden yapılanmalar ve artan çevresel düzenlemelerle birlikte önemli değişimler yaşadı. Sektör, yaklaşık %5 büyüme kaydederek dünya genelinde 1.2 trilyon dolarlık bir pazar hacmine ulaştı. Türkiye özelinde, sektörün toplam lojistik pazarındaki payı %15 civarındadır. İstihdam açısından, sektörde yaklaşık 50.000 kişi çalışmaktadır ve bu rakam her yıl %2 artmaktadır. Kapasite kullanım oranları %80 seviyelerinde seyrederken, ithalat ve ihracat hacimleri sırasıyla 8 milyon ton ve 6 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Dünyadaki pazar payımız ise %1.5 civarındadır” diye konuşuyor.

Hedef; %6 büyüme
Bilgehan Engin, 2024-2025 döneminde tehlikeli madde ve likit taşımacılığı pazarının, sürdürülebilirlik odaklı inovasyonlar ve dijitalleşmeyle desteklenerek % 6 büyüme kaydetmesinin öngörüldüğünü paylaşıyor: “Sektör, karbon emisyonlarını azaltmaya yönelik yeni teknolojiler ve alternatif yakıtlar kullanarak çevresel etkilerini minimuma indirmeyi hedeflemektedir. Uzun vadeli hedefler arasında, sektörün toplam lojistik pazarındaki payını %20’ye çıkarmak ve küresel pazar payını %2.5’e yükseltmek yer almaktadır.”
T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Havacılık Güvenliği Daire Başkanlığı ile son dönemde yaptıkları görüşmelerde tehlikeli maddelerin havayoluyla emniyetli ve güvenli bir şekilde taşınması için tarafların sorumlulukları noktasında özellikle acentelerin kargo kabul süreçlerini güçlendirmesi gerektiği ve tüm paydaşların emniyetli ve güvenli taşıma yapılmasından sorumlu olduğunun öne çıktığını belirten Engin, bu konudaki bilinci artırmak amacıyla çalışmalarını sürdürdüklerini ve Tehlikeli Maddelerin Havayolu ile Taşınması Standartları ve Sorunların Çözümü Eğitimi sunduklarını anlatıyor: “2024 Mayıs’ta UTİKAD Havayolu Çalışma Grubu Üyeleri’nin katkılarıyla ‘Havayolu Taşımacılığında Beyan Edilmemiş/Gizli Tehlikeli Maddeleri Önleme Rehberi’ hazırlandı.”

“Pazar, büyük bir büyüme potansiyeline sahip”
Bilgehan Engin, tehlikeli madde ve likit taşımacılığının, özellikle enerji, kimya ve sağlık sektörlerindeki kritik malzemelerin güvenli ve verimli taşınmasını sağlaması nedeniyle büyük bir büyüme potansiyeline sahip olduğuna dikkat çekiyor: “Bu sektörün büyümesi, lojistik altyapının geliştirilmesi ve daha sıkı düzenlemelerin getirilmesiyle desteklenmektedir. Tehlikeli madde taşımacılığı, lojistik ve kimya sektörlerinin entegrasyonunu ve işbirliğini artırarak, bu sektörlerin gelişmesine önemli katkılar sağlamaktadır. Özellikle; kimya sektöründe kullanılan hammaddelerin güvenli ve zamanında teslimatı, üretim süreçlerinin kesintisiz devam etmesini sağlamaktadır. Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) hazırladığı İhracat 2023 Raporunda sektörel olarak, 2022’de en çok ihracat gerçekleştiren ilk üç sektörde ‘Kimyevi Maddeler ve Mamuller’ ilk sırada yer almaktadır. Kimyevi maddeler 33.5 milyar dolarla en fazla ihracat yapan sektör olmuştur. Bu veriler lojistik ve kimya sektörlerinin potansiyellerinin büyük olduğunu göstermektedir.”

Sorunlara çözüm önerileri
Bilgehan Engin, tehlikeli madde ve likit taşımacılığı pazarında karşılaşılan başlıca sorunlar arasında sıkı düzenlemeler, yüksek maliyetler ve eğitimli personel eksikliğinin yer aldığını, ayrıca, çevresel kaygılar ve sürdürülebilirlik hedeflerinin, sektör üzerindeki baskıları artırdığını ifade ediyor. Engin’in bu sorunları çözüm önerileri ise şöyle:
• Dijitalleşme ve Otomasyon: Dijitalleşme ve otomasyon teknolojileri kullanılarak operasyonel verimlilik artırılabilir ve maliyetler düşürülebilir.
• Eğitim ve Sertifikasyon: Personelin sürekli eğitimi ve sertifikasyonu ile güvenlik standartları yükseltilmeli ve nitelikli işgücü sağlanmalıdır.
• Sürdürülebilir Uygulamalar: Çevresel etkileri azaltacak sürdürülebilir uygulamalara yatırım yapılmalıdır. Bu, alternatif yakıtlar ve yeşil lojistik çözümleri olabilir.
• Düzenleyici İşbirliği: Ulusal ve uluslararası düzenleyici kurumlarla işbirliği yaparak, uyum süreçlerinin daha etkin yönetilmesi sağlanmalıdır.

Tehlikeli madde ve likit taşımacılığında taşıma sürecinin tüm taraflarının sorumluluklarının net belirlenmiş olmasının büyük önem arz ettiğine işaret eden Engin, bu süreçte; gönderen, paketleyen, yükleyen, taşıyıcı, boşaltan ve alıcının sorumlulukları çerçevesinde hareket etmesi gerektiğini söylüyor: “Gelişen ve hacmi büyüyen e-ticaret faaliyetleri sebebiyle özellikle havayolu taşımacılığında tehlikeli maddelere ilişkin tüm tarafların sorumluluklarını bilip yerine getiriyor olması gerekir. Özellikle hız ve planlama yapabilme açısından sunduğu avantajlarla havayolu taşımacılığı teknolojik ürünlerin taşınmasında tercih edilebilmektedir. Öte yandan gizli tehlikeli maddeler olarak tanımlanan maddeler uçuş güvenliğini tehdit edebilmektedir. IATA Kuralları gereği havayoluyla taşınan maddelerin paketlemesi, işaretlemesi, etiketlemesi ve yüklenmesi yasal düzenlemeler doğrultusunda yapılarak elleçleme süreçleri de dahil olmak üzere bu sürece dahil olan tüm personelin gerekli eğitimleri almış olması gerekmektedir. Günlük hayatta kullanılan, zararsız görünen birçok madde gizli tehlikeli madde içerebilmekte ve bu sebepten dolayı başta göndericilerin bu konuda bilinçlendirilmesi önem arz etmektedir. Genel kargo olarak nitelendirilen yüklerin tehlikeli madde ihtiva ettiğine rastlandığı gibi bu süreçte gönderici, acente ve elleçleme personelinin dikkatli takip yapması gerekmektedir.”
Engin, gönderici, acente, handling firması, havayolu firması ve alıcı gibi paydaşların yer aldığı süreçte tüm bu paydaşların çeşitli yetki ve sorumluluklara sahip olduğunun altını çiziyor: “Bazı maddelerin havayoluyla taşınması kesinlikle yasak olduğundan, bazı maddelerin ise sınırlandırılmış miktarda kargo ve/veya yolcu uçaklarında taşınabilmesi sebebiyle söz konusu yetki ve sorumluluklara riayet edilmesi gerekmektedir.  Her taşıma modunda olduğu gibi tehlikeli maddelerin havayoluyla taşınmasında da sorumluluk zinciri göndericide başlamaktadır. Havayolunda göndericinin DGR Kuralları’na riayet etmesi önem taşımaktadır. Paketlemeden dokümantasyona kadar göndericiden beklenenleri yerine getirmelidir.”

“Kimya sektöründe lojistik hizmetlerinin önemi büyük”
İKMİB (İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği) Yönetim Kurulu Başkanı Adil Pelister, “İhracatın yükselen yıldızı kimya sektörü olarak Türkiye’nin ihracattaki lokomotif ve stratejik sanayi alanlarından biri olmayı sürdürüyoruz. 2023’te gerçekleştirdiğimiz 30.6 milyar dolarlık ihracatla en fazla ihracat gerçekleştiren ikinci sektör olmayı başardık. Özellikle global kimya ihracatında gerileme yaşanan bir dönemde dahi küresel ticaretteki pazar payımızı artırmamızı çok kıymetli bir kazanım olarak görüyoruz. 16 alt sektörümüzle birlikte geçtiğimiz yıl 230 ülke ve bölgeye ihracat yaparak TİM verilerine göre Türkiye’nin toplam ihracatının yaklaşık %13.8’ini gerçekleştirdik. 2024 yılı ilk dört aylık dönemde ise kimya sektörü ihracatımız 10.5 milyar dolara ulaştı ve %7.3 büyüdü” diyor.
Adil Pelister, Pandemi sonrası tedarik zincirinde yaşanan gelişmelerin, tedarikte ulaşılabilir olmanın ve lojistiğin, yakın ülkelerden tedarik sağlamanın ne kadar önemli olduğunu gösterdiğini belirtiyor: “Kimya sektörü tehlikeli maddeler sınıfına giren ürünleriyle lojistikte ayrı bir önem ve özene sahip. Tehlikeli kimyasal hammadde taşımacılığının önemi çok fazla. Özellikle sıvı taşımacılıkta ürünlerin spesifikasyonların bozulmaması, doğru bir şekilde hammaddelerin taşınması daha sonra akıcı sıvıların tehlikeli kimyasalların depolanması lojistik anlamda çok önem arz ediyor. Aynı şekilde her yükleme öncesi yapılacak gemi kontrolleri ve gümrükte gelen sıvıların, kimyasalların depolanma şartları büyük önem taşıyor. Kimya sektöründe hammadde tedarikinin sürekliliği, bu önemli kimyasalların depolarımızda hazır bulundurulması ve ihtiyaç anında kullanılabilmesi için lojistik hizmetlerinin önemi büyük. Türkiye’nin kimyasallar konusunda dışa bağımlılığını azaltabilmesi için özellikle özel kimyasalların (special chemicals) yurt içinde üretilmesini sağlamamız gerekiyor. Kimya alanında güçlü olan ülkelerin, tüm sektörlerinde de güçlü olduğunu ve bu durumun ekonomik açıdan da önemli bir avantaj sağladığını görüyoruz. Bu nedenle, kimya sektöründe yerli üretimin artırılması, ülkemizin ekonomik gücüne önemli katkılar sağlayacaktır.”
“Demiryolu ile ulaşımın da yaygınlaştırılması önemli ve gerekli”: Sektör ihracatında ürün taşımacılığının büyük çoğunluğunu deniz yoluyla gerçekleştirdiklerini kaydeden Pelister, “Dünya ticaretinin de %95’i deniz yoluyla gerçekleştiriliyor. 2023’te yaptığımız ihracatın %82.3’lük kısmını deniz yoluyla, %16.5’lik kısmını karayolu taşımacılığıyla ve kalan yaklaşık %1’lik kısmı ise diğer taşıma şekilleriyle gerçekleştirdik. Deniz ve karayolu taşımacılığı yanı sıra aslında yakın veya uzak noktalara demiryolu ile ulaşımın da yaygınlaştırılması önemli ve gerekli. Ürünü zamanında ve en az maliyetle göndermenin yanı sıra üretimde kullandığımız hammaddeyi yine zamanında ve uygun maliyetle temin etmek ihracatımızda rekabeti etkileyen en önemli faktörlerden. Bu nedenle ülkemizde yapılan lojistik yatırımları kadar ihracat pazarlarımızda lojistik ve tedarik süreçlerini etkileyen anlaşma ve işbirliklerine önem verilmesinde fayda görüyoruz” diye konuşuyor.
Dijitalleşmenin önemi: Adil Pelister, bir diğer önemli konunun ise dijitalleşme olduğunu söylüyor: “Dijitalleşmenin hemen hemen her sektörde etkisini günden güne hissettirdiği bir gerçekten bahsediyoruz. Lojistiğin de hammadde tedariğinden dağıtıma kadar üretim süreçleri de dahil olmak üzere bu dijitalleşen dünyada ve bu gerçeklik içerisinde yerini almaya başladığını görüyoruz. Lojistik sektöründeki dijitalleşmenin diğer sektörlere olan etkisi ile ilgili bütün sektörlerin bilgilendirilmesi ve yeniliklerin diğer sektörlere de hızlıca aktarılarak bütünleşik bir dijital lojistik sistematiğinin oluşturulmasının faydalı olacağına inanıyoruz.”

Tehlikeli madde ve likit taşımacılığı nedir?
‘Tehlikeli Madde ve Likit Taşımacılığı’; “Tehlikeli ve tehlikesiz kimya, gıda ve sıvılaştırılmış gaz olarak likit dökme ürünlerin ve hammaddelerin taşınması” diye tanımlanıyor. Bir başka tanıma göre; “Kimyasallar, petro kimyasallar ve gıda vb. olmak üzere tehlikeli ve tehlikesiz her türlü likit ürün ve hammaddelerin taşınma işlemi.”
Tehlikeli madde taşımacılığı; “Bünyesinde kimyasal madde barındıran, yanıcı özelliğe sahip olan ürün ve hammaddelerin taşınma işlemi”, likit taşımacılığı ise; “Dünya genelinde dökme sıvıları taşımak için emniyetli, güvenilir, maliyet etkin bir taşıma modu” olarak tanımlanıyor.

Tehlikeli maddeler
Tehlikeli maddeler 9 sınıfa ayrılıyor: 1) Patlayıcılar (Kitle Halinde ve Birden Patlayanlar, Parça Fırlatan Fakat Kitle Halinde Patlayanlar, Alevli Patlayanlar, Düşük Zarar Veren Patlayıcılar, Patlaması Zor Fakat Kitle Halinde Patlayabilenler, Patlaması Zor ve Kitle Halinde Patlama Tehlikesi Olmayanlar) 2) Yanıcı Gazlar (Yanıcı ve Zehirli Olmayan Gazlar, Zehirli Gazlar) 3) Yanıcı Sıvılar 4) Yanıcı Katılar (Kendiliğinden Yanabilen Katılar, Suyla Temas Ettiğinde Tehlike Arz Edenler) 5) Oksitleyici Maddeler ve Organik Peroksitler (Oksitleyici Ajanlar, Organik Peroksitler) 6) Toksik ve Mikrop Bulaştırıcı Maddeler (Toksik (Zehirli) Maddeler, Mikrop Bulaştırıcı Maddeler) 7) Radyoaktif Maddeler 8) Aşındırıcı (Korozif) Maddeler 9) Diğer Tehlikeli Maddeler.