Page 59 - KobiEfor Ekim 2023 Sayı 289

iki kanunla Nazi rejiminden kaçan Yahudilere karşı sıkı Türkiye’nin beyin gücü çekmeye yönelik somut politikası
önlemler alıp Türkiye’ye girişlerini sınırlayan 3519 Sa- 1995 yılında çıkarılan, Türkiye’deki özel sektör kuruluş-
yılı Pasaport Kanunu olmuştur. larınca istihdam edilecek yabancı uyruklu idari ve teknik
1950’li yıllarda ise köyden kente iç göçler daha yo- personele; personelin yeterli teknik ve idari bilgiye haiz
ğunluktadır. Yabancı Beyin Göçü çekme anlamında ise; olması halinde çalışma müsaadesi verilme kanunudur.
Yabancı Sermaye Teşvik Kanunları ile yabancı sermaye Ayrıca önemli cazibe merkezlerimizden Teknoparklar
gelmesini özendiren, ekonomik, siyasi güvenceler gibi Kanunu da çıkarılmıştır.
politikaların üretildiği de görülmüştür. Ayrıca; 20. yüzyılın VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda nitelikli beyin gücü
ikinci yarısından itibaren, Türkiye çekince koymak sure- çekmeye yönelik bilgi teknolojisinde ve özellikle yazı-
tiyle 1961’de (359 Sayılı Kanunla) Cenevre Sözleşmesi’ni lım alanında, uluslararası düzeyde rekabet edebilmek
imzalamıştır. Cenevre Sözleşmesi, Türkiye’nin göç politi- için ihtiyaç duyulan beyin gücüne yönelik eğitim prog-
kalarını şekillendiren önemli bir gelişmedir. ramları politikaları geliştirme kararı alınmıştır.
Türkiye uluslararası rekabet içinde olmak, demokratik VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planlamaları döneminde 2003
düzenini ve kalkınma hamlesini geliştirmeye, sosyal re- yılında yabancı göçlerin niteliklerine göre kayıt altına
fahını artırmaya yönelik çabalarını da devam ettiriyordu. alınması, bu plan kapsamında, yurt dışından gelen
Türkiye 1963 yılından itibaren, beşer yıllık hazırlanan ve göçmenlerin sosyal ekonomik özelliklerinin tespit
uygulanan, kalkınma planları kapsamında ‘Beyin Göçü’ edilmesini sağlayacak bir kayıt sistemi oluşturulma-
konusunda birtakım tespitler yapmış, hedefler ve poli- sı için MERNİS (4817 Sayılı Kanun) çalışmaları baş-
tikalar geliştirmeye çalışmıştır. 1963’ten günümüze de- latılmıştır.
ğin; on bir kalkınma planı yürürlüğe girmiştir. Kalkınma IX. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda, 2232 Sayılı Kanun
planlarında ‘Beyin Göçü’ sorunu genel olarak Birinci Beş çerçevesinde 2010 yılından bu yana, bilim üretmek,
Yıllık Kalkınma Planlaması’ndan, On Birinci Kalkınma Türkiye’de bilim projelerine destek sunmak üzere ge-
Planlaması’na kadarki süreçte ele alınmıştır. Hem ‘Be- liştirilen TÜBİTAK kapsamında yurda dönüş anlamın-
yin Göçü’ çekmek hem de nitelikli insan gücü için çekim da, en somut tersine ‘Beyin Göçü’ politikaları düzen-
odakları olabilecek cazibe merkezleri geliştirme üzerine lenmiştir.
stratejiler ve politikalar üretmeye ve geliştirmeye yönelik X. Beş Yıllık Kalkınma Planı, dönüşüm programlarında
çabalar ve somut adımlar da atıldığı görülmüştür. somut bir adımda, programın bileşenleri ile ilgili ey-
I. Beş Yıllık Kalkınma Dönemi’nden başlayarak; en lem planı koordinasyonunun TÜBİTAK’a verilmesidir.
önemli cazibe merkezi yaratma atılımı, Organize Sa- Ayrıca; başta Mülga, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Ba-
nayi Bölgeleri’nin kurulmasıdır. Diğer önemli adım; kanlığı olmak üzere İŞKUR, YÖK, Kalkınma Bakanlığı,
‘Beyin Göçü’ çekme politikalarına temel cazibe mer- Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı gibi
kezi dayanağı olacak Bilimler Akademisi TÜBİTAK’ın kurumlar, yurtdışından nitelikli işgücü ihtiyacına yö-
kurulmasıdır. Ayrıca hem öğretim üyesi açıklarını ka- nelik politikaları ve eylemleri uygulamaktan sorumlu
patmak hem de diğer kurumlarda bilim üretmeleri tutulmuştur. Diğer bir dönüşüm ise; Göç İdaresi Ge-
amacıyla yurt dışına öğrenci gönderme politikaları nel Müdürlüğü’nün statüsü değiştirilip, ‘Göç İdaresi
geliştirilmiştir. Bu doğrultuda uygulamalı bilimlerde Başkanlığı’ olarak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği
araştırma yapabilmek için 1972 yılında Gebze’de çok Bakanlığı’na bağlanmasıdır.
disiplinli TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (TÜ- XI. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda ise; son güncel ‘Be-
BİTAK MAM) kurulmuştur. yin Göçü’ politikaları, yabancı beyin gücü çekmek için
Diğer yandan, III. Beş Yıllık Kalkınma Planlamaları 2017 yılında yayınlanan Turkuaz Kart ve TÜBİTAK Tersi-
döneminde; Türkiye yurt dışındaki yetişmiş insan kay- ne Beyin Göçü çekme politikalarıdır. Turkuaz Kart, 2021
nağını geri döndürmek veya onları bir program dahi- Eylül ayında uygulanmaya başlanmış ve iki yabancı beyin
linde zaman zaman getirip faydalanmak amacıyla, gücüne verilmiştir.
TÜBİTAK aracılığıyla TOKTEN projesi kapsamında bir TÜBİTAK’ın 2010 yılından itibaren başlattığı 2232 Sa-
proje uygulamaya koymuştur. Ancak; bu dönem hü- yılı Yurda Dönüş Programı diğer adıyla Beyin Göçü’nü
kümetlerinin beyin gücü göçü sorununu değil de dö- Tersine Çevirme Programı, Türkiye’nin son güncel ‘Be-
viz gelirlerini mali olarak politik gündemlerine alması yin Göçü’ çekme politikasıdır. Bu program 2018 yılında
da itici bir sebep olmuştur. “2232-Uluslararası Lider Araştırmacılar Programı’na”
IV. Beş Yıllık Kalkınma Planlamaları kapsamında ise; dönüşmüştür. Bu program ile TÜBİTAK BİDEB istatis-
TÜBİTAK-TÜRDOK’ un desteğiyle, farklı ülkelerdeki ulus- tik verilerinden derlenen bilgilere göre; ülkeye dönen
lararası kuruluşlara ait teknolojik bilgilendirme merkez- bilim insanı 579 kişiye ulaşmıştır.
leriyle ilişkiler kurulmuştur. Ayrıca; Türkiye’nin nitelikli Not: Dr. Nurdan Sönmez, Yeditepe Üniversitesi Küre-
yabancı beyin gücü çekilmesine yönelik cazibe merkezi sel Eğitim ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araş-
oluşturma politikası olan 1985 yılında Serbest Bölgeler tırma Merkezi’nin (KEKAM) düzenlediği ‘21. Yüzyılda
Kanunu da çıkarılmıştır. Uluslararası Göç Konferansı’na 10 Ekim 2023 tarihi saat
VI. Beş Yıllık Kalkınma Planlamaları döneminde 15:00-16:45 arasında konuşmacı olarak katılacaktır.
Ekim 2023 KobiEfor 57