Page 58 - KobiEfor Ekim 2023 Sayı 289

KAPAK

Türkiye’nin Beyin Göçü Politikaları
Türkiye’nin Beyin Göçü Politikaları

KobiEfor Sanayi Ekonomi Dergisi Genel Ayrımları ve Alternatif Ortaklıklar”
Koordinatörü ve “Türkiye’nin Beyin kitabının Yazarı Dr. Nurdan Sönmez,
Göçü Politikaları: Tarihsel Derinliğinden dergimiz KobiEfor’a özel yazdığı
Uluslararası Sistemde İtme ve Çekme makalesinde, Türkiye Cumhuriyeti’nin
Bağlamında Etkileri” kitabının ve 100 yıllık perspektifinde; Türkiye’nin
“Uluslararası Sistemde Türkiye: Yol ‘Beyin Göçü’ politikalarını anlattı.

mut, 1826’dan sonra Batı’ya öğrenci göndermiştir.
Osmanlı’nın son dönemlerine rastlayan, on sekizinci
yüzyılın başlangıcında başta (1773); Büyük Balkan
Göçleri ve 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Birinci
Dünya Savaşı nedeniyle gelen nitelikli insan gücü göç-
leri günümüz Türkiye’sinin yapı taşlarının oluşmasın-
da önemli rol oynamıştır.
Erken Cumhuriyet Dönemi göç politikaları ise;
1923-1950 yılları arasındaki dönemde bir yandan bi-
limsel temelli bir yapılaşma ile ulus devlet kurma ça-
balarına yönelik, diğer yandan milli kimlik ve aidiyet
oluşturma yönündedir. Bilimsel temelli bir ulus devlet
yapılanmasında Avrupa’nın kültürel değerlerinin alın-
masına dikkat edilmiş, bunun için Balkan ve Yahudi
bilim insanlarından azami derecede yararlanılmaya
çalışılmıştır. 1925’te devlet eliyle sanayileşme ham-
lesi başlatıldığında, açılan Etibank, MKE, MTA, SEKA,
Sümerbank, Türkiye Çimento Fabrikaları A.Ş., Türkiye
Şeker Fabrikaları A.Ş. gibi kuruluşlar ihtiyaç duyduk-
ları yetişmiş işgücü ve yöneticileri yetiştirmek için yurt
dışına öğrenci göndermişlerdir. Yurt dışına gönderilen
burslu öğrencilerin eğitimlerini tamamlayarak yur-
da döndüklerinde adına öğrenim gördükleri branşlar-
da istihdam edilmişlerdir.
‘ Nitelikli beyin gücü çekme ve somut faydaya dö-
Dr. Nurdan Sönmez nüştürme anlamında Cumhuriyet’in en önemli ‘Beyin
Göçü’ çekme politikası Üniversite Reform Kanunları’dır.
eyin Göçü’; kısaca bir ülkenin nitelikli insan kay- Burada Mustafa Kemal Atatürk’ün, vizyonunun tek-
nağının bir kısmının göçle kaybedilmesidir. ‘Be- rar devreye girdiği görülmektedir. Atatürk’ün, ülkenin
Byin Göçü’, ilk defa bir sorun olarak 1945 yılların- dünya eğitim standartlarına hızlı ve yüksek kaliteyle
da II. Sanayi Devrimi’nin başlamasıyla İngiltere’de fark ulaşmasını hedeflemesiyle; 1931 yılında üniversite re-
edilmiştir. Özellikle Soğuk Savaş’ın başlamasıyla ‘Beyin formu başlatılmıştır. 1933-1945 arası Hitler faşizmin-
Göçü’ politik gündeme alınmıştır. ‘Beyin Göçü’yle ilgili den kaçan bilim insanları Türkiye’ye davet edilmişler;
İngiltere, ABD ve Almanya gibi ülkeler önemli politika- Üniversite Reformu’na katkı sağlamaları için yeni ku-
lar geliştirmişlerdir. Türkiye ise Atatürk’ün Üniversite rulan üniversite ile fakültelerde görevlendirilmişlerdir.
Reform Kanunları’ndan sonra somut ‘Beyin Göçü’ poli- Atatürk’ün Nazi zulmünden kaçan ‘Bilim İnsanları’ için
tikalarını daha çok 1963 yılı itibarıyla Beş Yıllık Kalkınma geliştirdiği Üniversite Reform Kanunları önemli bir be-
Planlamaları kapsamında oluşturmuştur. yin gücü çekme politikasıdır ve yeni cumhuriyetin bi-
O zamanlar ‘Beyin Göçü’ olgusu bilinmese de Tür- limsel yapılanmasında çok önemli etkileri vardır. Zira
kiye Cumhuriyeti’nin göç ve ‘Beyin Göçü’ politikaları, Türkiye aynı zamanda Sovyetler Birliği’nin dağılması ile
Osmanlı İmparatorluğu politikalarının da etkisini ta- Türk Cumhuriyetleri’nden bir miktar ‘Beyin Göçü’ al-
şır. Osmanlı İmparatorluğu da dışarıdan nitelikli insan mış olsa da bunu iyi değerlendirdiğini söylemek doğru
kaynağı ve işgücü getirip, bilgi donanımlı insanlar ye- olamayacaktır. Diğer yandan; bir itici faktör de Türkiye
tiştirmeye çalışmıştır. Sürecin hızlanması için II. Mah- Cumhuriyeti Devleti’nin 1938 yılında peş peşe çıkarttığı

56 KobiEfor Ekim 2023