Şirketlerde Kar Maksimizasyonu

Bazı şirketlerde öyle enteresan bir maliyet ve karlılık sorunu vardır ki en yüksek ciroyu getireceği bilinen üründen tam kapasite olarak üretilip satılması halinde bile şirket anlamlı bir kara geçemeyebilir. Unutmayın! Belli bir ürün portföyü ile üretim/satış yapıldığında fazla mesai yaparak ve sabahlara kadar çalışıldığında bile eğer brüt karlılık sabit giderlerin altında kalıyorsa mükemmel bir şekilde iflas etmek mümkündür ve iş dünyamızda çok örneği vardır.
Şirketlerin kuruluş amacı kar etmektir. Ancak, ekonomik şartların zorlaştığı, rekabetin inanılmaz ölçüde arttığı ve küreselleştiği günümüzde sektör ortalamaları üzerinde kar edebilmek hiç de kolay değildir.
Şirket patronları ve tepe yöneticileri karlı olabilmek için strateji toplantılarında üç önemli noktaya ağırlık verirler. Bunlar; ciroyu arttırmak ve bu amaçla yeni pazarlara da yönelmek, üretimi arttırmak ve bu maksatla kapasiteyi zorlamak ve sonuncusu ise verimliliği arttırmaktır. Ancak bunların tamamının gerçekleştirilmesi halinde bile ‘optimum’ bir ürün yelpazesi yoksa şirketler karlılıklarını olabilecek en yüksek seviyeye çıkaramazlar.
Üretim departmanı için eğilim en kolay ve kalite sorunu olmayan ürünü üretmeye yönelmek iken, pazarlamanın beklentisi en kolay ve en fazla satılabilecek ürüne yönelmektir. Dikkatinizi çekerim; üretim ve pazarlama departmanlarının hedefleri arasında üretim miktarı ve ciro vardır ama karlılık yoktur. Yönetimin hedefi ise; en fazla ciro ve daha da önemlisi karlılıktır. Yaygın kanının aksine gerçek bunların çok dışında olup şirketlerin kar maksimizasyonu için anlamlı cümle; ‘üretiminde tam kapasite çalışıldığında ilk sınırlarına ulaşılacak üretim istasyonunun veya üretim girdisinin birim kullanımında en fazla net karlılık sağlayan ürünü üretmek ve sonra bu ürünü satabilecek pazarlama stratejilerini geliştirmektir.’
Sadece ve sadece bu yapılabilirse şirketin karlılığı en yüksek veya maksimum olur.
Kısa ve basit bir örnekle açıklayayım: Farz edelim bir şirket üretim süresi, maliyeti, satış fiyatı ve karlılığı farklı üç ürün (A, B ve C ürünleri) üretiyor olsun. Şimdi şöyle bir yaklaşımda bulunalım:
Her bir ürünü tek başına ürettiğimizi ve şirketin tam kapasitesini kullandığımızı varsayalım. Bu durumda her bir ürün için şirketin bekleyebileceği ciro ve o ürün için maksimum üretim miktarını belirlemek mümkündür. Ancak her iki parametre de kar maksimizasyonu için hangi ürünü seçeceğimize karar vermemizi sağlayamaz.
Farz edelim ki üretimlerde kapasite sınırlarına ilk ulaşılan istasyon (veya üretim girdisi) üretim sürecinde kullanılan CNC tezgâhları veya montaj hattı olsun. Bu tezgahların veya hattın ‘birim kullanımı’ için en fazla karlılık sağlayan ürün o şirket için hedef üründür ve ancak bu ürünün üretilmesi halinde kar maksimizasyonu sağlanabilir. Kapasite arttırmak istendiğinde ilk yatırım yapılması gereken istasyon da yine bu tezgâh grubu veya hat olacaktır.
Yönetim üretilen bu ürünün tamamının satılamayacağını değerlendiriyorsa bu ürün için satılabilirlik miktarı kadar üretim yapılmalı şirket diğer kapasitesini de diğer ürünleri ile doldurmalıdır.
Eğer şirket ‘yıldız ürün’ diyebileceğimiz bu ürünü tam kapasite üretip, tamamını satabiliyorsa, mevcut pazarını kaybetmemek üzere diğer ürünleri de fason ürettirip satabilmelidir.
Birden fazla ürün grubunun satışına karar verilmesi halinde bu problem çok daha karmaşık hale gelir ve problem tam bir optimizasyon çalışmasına dönüşür.
Bazı şirketlerde öyle enteresan bir maliyet ve karlılık sorunu vardır ki, en yüksek ciroyu getireceği bilinen üründen tam kapasite olarak üretilip satılması halinde bile şirket anlamlı bir kara geçemeyebilir.
Şirketlerin bu problemi tipik bir endüstri mühendisliği problemidir. Ancak, ne yazık ki ülkemizde şirketlerin böyle karmaşık bir problemini sağlıklı bir şekilde modelleyip, ortaya çıkan optimizasyon problemini çözebilen endüstri mühendisi yetiştiren üniversitelerimizin sayısı yok denecek kadar azdır.
Unutmayın! Belli bir ürün portföyü ile üretim/satış yapıldığında fazla mesai yaparak ve sabahlara kadar çalışıldığında bile eğer brüt karlılık sabit giderlerin altında kalıyorsa mükemmel bir şekilde iflas etmek mümkündür ve iş dünyamızda çok örneği vardır.