Mesafe uzak ama potansiyel yüksek: KANADA

Türkiye ile Kanada coğrafi olarak birbirinden uzak iki ülke olsa da ikili ticaret istikrarlı bir artış gösteriyor. 1990 yılından bugüne ülkemiz ile Kanada arasındaki ticaret hacmi birkaç istisna yıl dışında artış göstererek yaklaşık 8 kat arttı. 2018 yılında gerçekleşen 3.2 milyar dolarlık ticaret göz önüne alındığında, Kanada’nın Türkiye’nin yıllık toplam ihracatının yüzde 0.67’si, toplam ithalatının ise yüzde 0.93’ü kadar bir paya sahip olduğunu görülüyor. 2019 yılının ilk dokuz ayında ise 1.7 milyar dolarlık ticaret hacmi oluşurken Kanada Türkiye’nin ticaret ortakları arasında 33’üncü sırada yer alıyor. Bununla birlikte, Kanada ülkemizin dış ticaret açığı verdiği ülkeler arasında yer alıyor. Geçtiğimiz yıl 700 milyon dolar; bu yılın ilk dokuz ayında ise 400 milyon dolar seviyesinde bir ticaret açığı bulunuyor.
DEİK Türkiye-Kanada İş Konseyi Başkanı Osman Okyay, Türkiye-Kanada ticaret verilerini değerlendirerek, potansiyelinin altında seyrettiğini ancak önümüzde büyük fırsatlar olduğunu belirtiyor. Okyay, “Bilindiği üzere, Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması NAFTA, ABD Başkanı Donald Trump’ın ticaret politikaları doğrultusunda feshedildi. Kanada, NAFTA aktifken, ihracatının yüzde 85’ini ABD ile gerçekleştiriyordu. NAFTA’nın sonlandırılmasıyla, Kanada hızlıca bir arayış içerisine girdi. Bunun en büyük örneği Avrupa Birliği ile imzaladıkları serbest ticaret anlaşması. Aynı zamanda, Kuzey Afrika, Orta Doğu, Doğu Avrupa ve Kafkasya’ya açılmak için girişimlere başladı. Öte yandan, bu bölgelerin dinamikleri ve iş yapış şekillerine ilişkin tecrübeleri az. Türkiye’nin bu alandaki tecrübesi nedeniyle Türkiye’yi “Yumuşak İniş Bölgesi” haline getirme hedefleri var” diye konuşuyor.
Türkiye ve Kanada arasında Haziran ayında G20 Zirvesi’nde Ortak Ekonomik ve Ticaret Komitesi (JETCO) Mutabakat Zaptı imzalandı. JETCO’nun kuruluşuna ilişkin Mutabakat Zaptı, KOBİ’ler, stratejik yatırımlar, teknik ve bilimsel işbirliğine odaklanarak iki ülke arasındaki ticareti ve yatırım ilişkilerini geliştirmeyi hedefliyor. Kasım ayında da JETCO’nun ilk toplantısı İstanbul’da gerçekleştirildi. Okyay, iş dünyası olarak JETCO ile ivme kazanan ticari ilişkilerin kapsamlı bir serbest ticaret anlaşması ile daha güçlü hale gelmesini temenni ettiklerini söyledi.

Kanada’nın yatırımcı destekleri
Kanada ekonomisine bakarsak; 1991 yılından bu yana ilk defa küresel krizin etkisiyle 2009’da yaşadığı daralma dışında her sene ekonomik büyüme gösteren ülkenin yatırımcı ve girişimcilere kapıları açık. Yatırım konusunda göz ardı edilemeyecek kadar yüksek avantajlara sahip. Ülkede yabancı yatırımlara uygulanan vergi oranları G7 üyesi ülkeler arasında açık ara en düşük düzeyde. İhracat Geliştirme Ajansı (Export Development Canada-EDC) Kanadalı ihracatçılara ve yabancı yatırımcılara ticaretle ilgili finansman ve risk yönetim hizmetleri sağlıyor. Ayrıca ülkede kurulmuş şirketlerin desteklenmesi amacıyla “Bilimsel Araştırma ve Deneysel Gelişim Programı, “Endüstriyel Araştırma Destek Programı” gibi çeşitli destek programları uygulanıyor.
Kanada, Ar-Ge açısından yoğun sektörler için G7'deki en düşük işletme maliyetlerini de sunuyor. Mevcut durumda Türkiye’nin Kanada’ya ihracatının yüzde 85’ini sanayi, yüzde 15’ini tarım ürünleri oluşturuyor. Bu oran sanayi firmaları açısından büyük fırsatlar barındırıyor. Sanayi tabiatı gereği dokunduğu her yerde alt yükleniciler ve yan sanayi açısından bir ekosistem oluşturduğu için Kanada ile bu alanda işbirliğimizin artması hiç şüphesiz iki ülkede de sanayinin ve bu alanda ticaretin gelişmesine katkı sağlama potansiyeline sahip. Öte yandan, sağlık, yaşam bilimleri, altyapı, inşaat ve ileri teknolojiler başta olmak üzere hizmet sektöründe de işbirliği için önemli fırsatlar mevcut.
Bölgesel açıdan değerlendirildiğinde ise en etkili eyaletin Ontario olduğunu görülüyor. Amerika kıtasında en yüksek gayri safi yurtiçi hasılaya sahip eyalet olan Ontario, ticaret odaları üzerinden Türkiye’ye büyük bir ilgi gösteriyor.

Zorlukları bil, önlemini al
Kanada, yılda 2 milyar dolara yakın Ar-Ge yatırımı, büyük pazarlara erişim, ihracatta rekabet avantajı, değer zincirine yakınlık ve nitelikli işgücü açısından büyük fırsatlar sunan bir ülke. Öte yandan, dış ticarette sürekli açık verilen bir ülke olduğu gerçeğini de kabul etmek gerekiyor. Bunun en önemli nedenlerinden biri, ticarete konu ürünlerin niteliği. Kanada’nın toplam ihracatının ortalama dörtte birine yakını ileri teknoloji ürünlerden oluşuyor. Orta düzeyli teknolojinin payı ise ortalama yüzde 50 oranında. Türkiye’de ise ihracatın yalnızca yüzde 3 kadarı ileri teknolojili ürünlerden oluşuyor. Hal böyle olunca, ileri teknoloji ürünlerinde Kanada ile rekabet zorlaşıyor. Ancak bunların hiçbiri doğru stratejilerle doğru alanlara yatırım yapıldığında aşılamayacak zorluklar değil. Bu yıl kabul edilen ve sanayinin yol haritasını oluşturan Sanayi Strateji Belgesi’nde belirtildiği üzere, orta ve ileri teknolojili sektörlerin üretim içindeki payının artırılması ile bu açığı kapatmak mümkün. Bununla birlikte Kanada ile ticarette coğrafi olarak uzaklık çoğu zaman bir zorluk olarak görülüyor. Ancak unutmamak gerekiyor ki Kanada, Amerika pazarına açılmak için en kolay giriş yollarından biri durumunda. Kanada’ya girdiğinde yaklaşık 1 milyarlık bir nüfusa ulaşabilme şansı var. Kanada’nın 400 milyar dolarlık ithalat yaptığı göz önüne alındığında, buraya fırsatlar ülkesi demek yanlış olmayacaktır.

KOBİ’ler fırsatlardan yararlanmalı
Osman Okyay, ülkemizde Kanada ile iş yapan firmaların sayısının giderek artığını 2017 yılı verilerine göre, 4.500 civarında firmanın Kanada ile ticaret yaptığını, bununla birlikte; madencilik, teknoloji, savunma ve havacılık başta olmak üzere, 350’den fazla Kanadalı firmanın da Türkiye’de faaliyet gösterdiğini aktarıyor. JETCO kapsamında KOBİ’lerin odak alanlardan biri olarak belirlenmesi, ilerleyen dönemde Kanada ile ticaret yapan firma sayısını daha yükseğe çıkaracak. Bu nedenle, KOBİ’lerin JETCO kapsamında gerçekleştirilen görüşmeleri yakından takip etmesi büyük önem taşıyor. Bununla birlikte, DEİK Türkiye-Kanada İş Konseyi ve karşı kanat kuruluşu Kanada-Türkiye İş Konseyi bu alanda aktif çalışmalar yürütüyor.

Türkiye’nin avantajlı olduğu alanlar var
Türk yatırımcılar Kanada’ya ABD üzerinden dolaylı olarak ulaşıyor. Kanada gelişmiş bir ülke. Ama altyapı, sağlık, telekomünikasyon alanlarında Türkiye daha gelişmiş. Bu alanlar yatırımcıya açık. Ticarette yasal çerçeve çok kritik. İki ülke arasında yatırımların karşılıklı teşvik edilmesi ve koruma anlaşması ile çifte vergilendirmenin önlenmesi imzalanırsa doğrudan yatırımlar artacaktır. Kanada’ya yapılabilecek potansiyel ihraç kalemleri arasında: gemi, demir çelik, fındık, makine/kazan, motorlu taşıtlar, tekstil/ev tekstili ve halı geliyor.

Kısa notlarla Kanada
IMF 2018 verilerine göre Kanada yaklaşık 1.7 trilyon dolarlık GSYİH ile dünyanın 10. büyük ekonomisi. Cari fiyatlara göre Kanada, 2018 yılında 46.261 dolarlık kişi başına düşen milli gelir ile dünyada 20. sırada yer alıyor. Kanada ekonomisinde, ağaç ve petrol sanayi (birincil endüstriler) önemli bir yere sahip. Ülke aynı zamanda Güney Ontario merkezli, özellikle otomobil ağırlıklı bir imalat endüstrisine ev sahipliği yapıyor. Doğal kaynaklar ülke ekonomisinin gelişmesinde kilit bir rol oynamış olmakla beraber toplam ekonomik faaliyetlerin yüzde 70’i ve istihdamın yüzde 75’ini oluşturan hizmetler sektörüyle bugün Kanada ekonomisi oldukça çeşitlenmiş. Kanada ekonomisinin 2019-2050 yılları arasında yılda ortalama yüzde 2 büyümesi bekleniyor.
Kanada’da en fazla yatırım stoku bulunan ülke ABD’dir. Sırası ile İngiltere, Japonya, Brezilya, Hollanda, Almanya, İsviçre, Çin, Lüksemburg ve Fransa geliyor. Sektörler itibarıyla yabancı yatırımlara bakıldığında madencilik, petrol ve doğal gaz çıkarma sektörleriyle, imalat ve finans sektörlerinin en fazla yabancı yatırım çeken alanlar olarak öne çıktığı görülüyor.
Kanada’da KDV yerine Federal Mal ve Hizmet Vergisi (GST) uygulanıyor. Bu vergi, Kanada’da üretilen ya da Kanada’ya ithal edilen çoğu mal ve hizmet için uygulanıyor. Bu verginin yüzde 0 olarak uygulandığı ürünler temel market ürünleri, tarımsal ürünler, ilaç ve tıbbi hizmetler ile ihracat ürünleri. Ayrıca sağlık hizmetleri, eğitim hizmetleri, mali enstitülerin sunduğu hizmetler ve uzun vadeli konut kiraları bu vergiden muaf tutuluyor.
Küçük bir not: Kanadalı şirketlerle yapılacak iş görüşmeleri, genellikle ABD’ye kıyasla daha ciddi ve resmi bir havada gerçekleşiyor. Görüşmelerde randevu saatine dikkat edilmesi, dakik olmaya özen gösterilmesi, özellikle büyük şehirlerdeki görüşmelere resmi giysi ile gidilmesi ve kartvizit bulundurulması yararlı oluyor.