Paranın Teknolojik Evrimi

Para, her dönemde ve koşulda; dünyanın her yerinde; ülke birliklerinin, ülkelerin, ekonominin, üretimin, sanayinin, ticaretin odağında oldu, olmaya da devam edecek. Son birkaç yılda paranın fiziki bir meta olmaktan çıkıp dijital ortamda hayat bulması, sanallaşması ve bunun da yaygın kabul görmesi, ardından Pandemi ile hızlanan dijital dönüşüm fırtınası ile birlikte, finans dünyasının ve ekosisteminin de gözbebeğine ‘dijital para’, ‘kripto para’, ‘bitcoin’, ‘altcoin’, ‘blockchain’, ‘bitcoin madenciliği’ kavramlarını yerleştirdi.
Finans çağında yeni bir çağın başlangıcını ifade eden bu kavramlar, ‘Paranın Teknolojik Evrimi’nde gelinen son noktayı anlatıyor. Pandemi süresinde dijital dönüşümün hızlanmasıyla birlikte ‘sanal para ve dijital varlıklar’, ‘fiziki para’yı tahtından indirmek üzere. Nakitsiz ekonomi dönemine ‘merhaba’ diyoruz.

Paranın Teknolojik Entegrasyonu
Paranın öyküsü: *Para icad edilmeden önce deniz kabuğundan, tuza, buğdaya; altından, gümüşe, kıymetli metallere kadar çeşitli mallar takas usulü değişim aracı olarak kullanılmış. Para, Anadolu topraklarının bir ürünü. Ticarette takas usulünün sonlandırılmasını sağlayan para, Milattan Önce (M.Ö.) 7. yüzyılda Lidyalılar’ın icadı. Tarihteki ilk madeni paranın basılma biçimi (madeni paralar darp yöntemiyle basılmış) nedeniyle basıldığı yere darphane denmesi de Lidyalılar’la ilgili. Tarihin ilk büyük darphanesini de İstanbul’un fethinden sonra İstanbul Simkeşhane’de Fatih Sultan Mehmet kurmuş. Tarihi kayıtlara göre, M.Ö. 118’de Çinliler deri para kullanmış, ilk kâğıt para ise M.S. (Milattan Sonra)  806’da Çin’de ortaya çıkmış. Batıda kâğıt paraların basılması ve kullanılması 17. yüzyılın sonlarına rastlıyor. İlk kâğıt paranın 1690’lı yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde Massachusetts Hükümeti, İngiltere’de ise kuyumcular tarafından basıldığı ve dolaşıma çıkarıldığı, 1694’te İngiliz Merkez Bankası ve daha sonra diğer ülke merkez bankalarının kurulması ile de yaygınlaştığı ifade ediliyor.
Kaynakça: * T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü (https://www.darphane.gov.tr/)
* Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (https://www.tcmb.gov.tr/)

İngiltere’de kuyumcular, tüccarlar ve diğer ülkelerden dış ticaret için gelen tüccarlar, altın ve kıymetli eşyalarını kaybolma, çalıntı gibi durumlardan korumak için Londra’daki ülke adına paranın basıldığı resmi kurum olan darphaneye teslim ediyorlardı, 1640’da İngiltere Kralı I. Charles, tüccarların Londra’daki altınlarına el koyunca devlete karşı güven sarsılır. Bunun üzerine kuyumcu olan Goldsmith’ler kasa yaptırarak altınları saklar ve Goldsmiths Notes (Goldsmith kağıdı) denilen hamiline yazılmış kağıtları vermeye başlar, böylece bu kağıt paralarla ilk banknot sistemi ortaya çıkar.
Dijital dönüşüm, finans piyasasını da dönüştürüyor, para da dijitalleşiyor. Yeni finans çağında, nakit para devri kapanmaya başlarken; dünyada ve Türkiye’de ‘fiziki para’, tahtını ‘sanal para ve dijital varlıklar’a bırakmaya hazırlanıyor.
Dünyadaki kripto para heyecanı Türkiye’yi de sardı. Türkiye’de yatırımcı ilgisinin odağında Bitcoin var, uzmanlar, Türkiye’deki kripto para platformlarındaki işlem hacminin 2020’de, 2019’un 10 katına ulaştığını, yatırımcı sayısının da ikiye katlanarak 2 milyonu aştığını belirtiyor. Ancak kripto paralara işlem yapmak regülasyon eksikliği nedeniyle hala riskli bir yatırım aracı olarak görülmesine neden oluyor. Bitcoin bu yıl 38 bin 137 dolar ile zirveyi gördü. Uzmanlar, Bitcoin ve kripto paraların 2021’de de tercih edileceğini ifade ediyor. JPMorgan analistleri uzun vadede Bitcoin fiyatının 146 bin doları göreceğini öngörüyor.

“2021 kripto paranın yılı olacak”
Bitcoin 40 bin dolar ile rekor tazeledi, hacmi 1 trilyon doları geçti: Kripto para borsası Thodex’in Kurucusu ve CEO’su Faruk Fatih Özer, JP Morgan, Citibank ve Deutsche Bank gibi finans kuruluşlarının son dönemdeki yatırım notlarında Bitcoin’den ‘21. yüzyılın altını’ olarak söz ettiklerini hatırlatarak, dünyada ilginin kripto paraya kayacağını, kripto para piyasasının gözde yatırım aracı olma halini 2021’de de süreceğini söyledi. Özer, 2020’de olduğu gibi 2021’de de en çok kazandıran yatırım ve tasarruf aracının Bitcoin olduğunu, kripto para piyasasının yükselişini sürdürürken; Bitcoin’in Ocak’ta işlem fiyatının 40 bin dolar seviyesini aştığını ve yatırımcısına bir ayda 21 bin dolar kazandırdığını, kripto para piyasasının hacminin de 1 trilyon ABD Doları’nı geçtiğini paylaştı.

Kripto paraların piyasa değeri 700 milyar doları aştı
Üsküdar Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof.Dr. Serhat Özekes, ilk kez 2008’de oluşturulan kripto para birimi Bitcoin’in, günümüzde herhangi bir kurum ya da kuruluşa bağlı olmaksızın herkes tarafından kullanıma açık bir teknoloji haline geldiğini söylüyor: “Bitcoin, ilk merkeziyetsiz kripto para olma özelliğine sahip. İstendiği zaman Türk Lirası, Amerikan Doları, Euro veya diğer para birimlerine takas edilebiliyor.
Bitcoin sistemi, toplam 21 milyon Bitcoin üretilebilecek şekilde tasarlandı. Aralık 2020 itibariyle 18.5 milyon adet ile tüm Bitcoin’lerin yüzde 88’i üretildi, piyasa değeri yaklaşık 600 milyar dolar. Günde 900 adet olan Bitcoin üretiminin giderek zorlaştığı da düşünüldüğünde son Bitcoin’in 2140 yılında üretileceği tahmin ediliyor. İlk ve en çok kullanılan şifreli para birimi Bitcoin olsa da 2 bin 300’ü aşkın kripto para birimi bulunuyor. Şifreli para birimlerinin toplam piyasa değeri 700 milyar doların üzerindedir.”

Siber güvenliğe dikkat
Hitay Hitay Holding Grup şirketlerinden Teknoser Genel Müdürü Ozan İnan, 2021’de ön plana çıkacak 5 siber güvenlik konusunu; ‘deepfake, Blockchain, fidye yazılımı, oltalama ve DNS zehirlenmesi ile akıllı oyuncaklar’ olarak sıraladı. İnan, pek çok modern teknolojide kullanılan ‘blokchain’in güvenliğinin 2021’in en önde gelen konularının başında yer alacağını, blokchain sistemine saldırıda bulunmanın veya hack’lemenin oldukça zor olduğunu, bu nedenle de blockchainin dünyaya bir güvenlik devrimi getirdiğini söylüyor.

Paranın Dijital Ekosistemi* Dijital Para nedir?
İnternet tabanlı, dijital formda bulunan, yalnızca elektronik ortamdaki işlemler ve ödemeler için kullanılan, işlem hızı ve işlem kolaylığı gibi kendine özgü özellikleri dışında geleneksel paranın tüm özelliklerini taşıyan değişim aracı. Dijital paralar elektronik ortam üzerinde bulunan online biçimde ödeme yapmaya olanak sağlayan bir para türü. Örneğin; banka hesaplarında duran paralar, dijital para, bunlarla fatura ödenebiliyor, alışveriş ve para transfer işlemleri yapılabiliyor. Ethereum, Ripple, Litecoin gibi Kripto paralar da dijital bir para türüdür. En çok bilinen ve ilgi gösterilen kripto para birimi Bitcoindir. Normal dijital paralara kıyasla Bitcoin Blockchain teknolojisini kullanır ve merkeziyetsizdir.

Kripto Para nedir?
Kripto para, merkezi bir otorite tarafından kontrol edilmeyen, başka bir otoriteye ihtiyaç duyulmadan kişiden kişiye değer aktarımına izin veren, çevrimiçi ağlar (internet) aracılığıyla finansal işlemler gerçekleştirmek için kriptografik işlemler kullanan, bir dijital para türü, bir değişim, takas aracı.

Bitcoin nedir?
Bitcoin, arkasında herhangi bir otorite bulunmayan, merkeziyetsiz, üçüncü kişilerin onayına ihtiyaç duymadan kişiden kişiye direkt olarak aktarımı mümkün, kaydı elektronik/dijital ortamda tutulan bir çeşit para yada değer. Merkeziyetsiz ve dağınık bir yapıda güvenli saklanması ve transfer edilmesi blockzincir ağı üzerinde kriptoloji teknolojisi ile sağlandığı için kripto para olarak da adlandırılıyor. Bitcoin’in en önemli özelliği, kişiden kişiye aracı olmadan aktarılabilmesi. Bu yönüyle nakit para veya altın gibi fiziksel değerlere benziyor. Diğer elektronik/dijital para türleri merkezi bir aracıya ihtiyaç duyarlar; onların da güvenilir olması gerekir oysa Bitcoin veya kripto paralar güvenilir olması gereken aracıya ihtiyacı ortadan kaldırıyor.

Altcoin nedir?
Altcoin (Alternatives to Bitcoin-Bitcoin’in Alternatifleri) kavramı, Bitcoin haricindeki kripto paralar için kullanılan genel bir kavram. Kripto para, Bitcoin ve bütün Altcoinleri kapsayan bir terim. Altcoin, Bitcoin’den sonra çıkan alternatif kripto paralara verilen bir ad. En çok bilinen kripto para ise Bitcoin’dir.
Altcoinler kendilerini Bitcoinden daha iyi bir alternatif olarak sunmaya çalışır ve kullandıkları konsensüs algoritmasına göre değişiklik gösterirler. Namecoin, Ethereum, Ripple, Litecoin, Monero ve Neo, Altcoinlere örnektir. 1000’den fazla Altcoin çeşidi bulunuyor.
İlk Altcoinlerden Namecoin, Bitcoinin açık kaynak kodlarından yararlandı ve PoW algoritmasını kullandı, Bitcoin tabanlı geliştirildi. Tıpkı Bitcoin gibi Namecoin de 21 milyon dolaşımla sınırlandırıldı. Ethereuma ile ilk akıllı sözleşmeler (üçüncü bir taraf olmadan kullanıcıların işlem yapmasına olanak sağlayan dijital bir bilgisayar protokolü) ortaya çıktı. Ethereum ikinci nesil Blockchain olarak tanımlanıyor. Litecoin (LTC), Bitcoin gibi PoW algoritmasını kullanıyor. Bitcoin’den farklı olarak dolaşımdaki Litcoin sayısı 84 milyon ile sınırlandırıldı. Litecoin de ortalama 2 dakikada blok oluşurken Bitcoin de bu süre 10 dakika.

Blockchain (Blokzincir) nedir?
Blokchain kavramı; blok olarak nitelendirilen tek tek işlemlerin bir zincire benzer şekilde birbirine eklenerek oluşturduğu ve tüm işlemlerin (blokların) kayıtlarının tutulduğu tek zinciri ifade etmek için blok ve zincir kelimelerinden türetildi. Blockchain, Bitcoin ve diğer kripto para işlemlerinin gerçekleştiği ve bu işlemlerin kayıt altına alındığı, bilgisayarlar arasında kişiden kişiye değer aktarımına izin veren bir sistem.
Satoshi Nakamoto olarak bilinen kişi veya gruplar tarafından bitcoin ve ilk blokzincir tasarlanmış. Blockchain teknolojisi merkeziyetsiz ve şeffaf bir yapıda. Blok üzerindeki bilgiler sadece belirtilen alıcı ve satıcı tarafından işlenebilir. Yapılan işlemler blokları oluşturur örneğin; alıcının adı, alıcıya gönderilen tutar gibi bilgilerden her biri bloktur. Bloklar herkes tarafından görülebilir ancak kullanıcı bilgileri gizlidir, bu özellikle yapılan işlemleri herkes kontrol edebilirken gizlilik de sağlanır.
Blockchain’in dahiyane yapısı sayesinde bloklarda değişiklik yapmak neredeyse imkansızdır. Her bir blok kendinden bir önceki ve bir sonraki bloğa bağlıdır, bir blokta değişiklik yapmak istendiğinde kendinden önceki ve sonraki blokla uyumsuz olacağından bu değişiklik hemen fark edilir bu yönüyle blockchain teknolojisinin anahtar-kilit uyumuna sahip olduğu, blockchain teknolojisinde hırsızlık olma olasılığının dünyaya meteor çarpma olasılığından çok daha düşük olduğu ifade ediliyor.

Bitcoin Madenciliği nedir, nasıl yapılır?
Bitcoin madenciliği, Bitcoin blockchain ağı üzerinde gerçekleştirilen işlemlerin güvenliğini sağlamak amacıyla her bir işlemin onaylanması, işlemlerin ana blockchain ağına eklenmesi için madencilik işlemi yapan kişiler tarafından kullanılan bilgisayarlar aracılığıyla matematiksel problemlerin çözülmesi için kullanılan hesaplama gücü işlemidir.
Bitcoin madenciliği, blockchain teknolojisiyle işler. Blockchain teknolojisinde yapılan işlemler bloklarda kayıt altında tutulur ve bitcoin madencilerinin anlık çözmeye çalıştıkları sayısal problemlerle Bitcoin üretme işlemi gerçekleşir.
Bitcoin üretmek, altın madenciliğine benzetilir, ne kadar çok kazı yapılır yani üretim yapılırsa o kadar çok kazanım olur. Bitcoin transferleri kullanıcının onayını aldıktan sonra madenciler tarafından blockchain eklenir ve işlenir. Madenci bu işlem sonunda ödül olarak Bitcoin alır Bitcoin’de yapılan işlemlerin sayısı her geçen gün arttıkça blok uzunlukları da oldukça fazlalaşır. Maksimum Bitcoin sayısına yaklaşıldıkça da blok başı dağıtılan ödül Bitcoin miktarları zamanla düşer.

Bitcoin Madenciliği güvenli mi?: Bitcoin madenciliği blockchain teknolojisiyle çalıştığı için güvenlidir. Merkezi olmayan yapısıyla bir işlemin onaylanıp ‘blokzincir’e işlenmesine tek bir kişi karar veremez, madencilerin ortak kararları ya da oy çokluğuyla bir işlem blok işlenir veya işlenmez. Bitcoin madencileri sınırsız Bitcoin üretemez. Sistem, madencilerin çözmesi gereken şifreyi her defasında zorlaştırır. Böylelikle işlem gücü her defasında yetersiz kalacağından sınırlı sayıda Bitcoin üretilir. En hızlı şifre çözen madenci Bitcoin alabilir.

P2P (Peer to Peer) nedir?
P2P(Peer-to-Peer: eşten eşe) Bitcoin ve Blockchain ağının temel özelliklerinden P2P, üçüncü bir kişi veya kurumun onayına ihtiyaç duymadan, doğrudan kişiler arasında gerçekleştirilen işlemleri ifade ediyor. Birçok bilgisayarı birleştirip veri paylaşımına açık hale getirebilen P2P ile bir veri tek bir kişi yerine, tek seferde birden çok kişiye gönderilebiliyor.

PoW (Proof-of-Work: İş Kanıtı) nedir?
Bitcoin blockchain ağının en temel özelliklerinden birisi olan ve ‘İş kanıtı’ olarak Türkçe’ye çevrilen Proof-of-Work, bir konsensüs mekanizması. Bitcoin blockchain ağının güvenliği için oldukça önemli bir konsept olan PoW, Bitcoin madencilerinin ‘blockchain’e yeni bir blok eklemesi ve işlemleri onaylaması için ağ üzerinde kullanılan bir algoritmadır. PoW protokolü, ‘DoS Saldırıları (denial-of-service: hizmet reddi saldırıları)’ ve spam mesajları gibi servislerin kötüye kullanımını önlemeyi amaçlayan ve tüm siber saldırıları engellemeyi hedefleyen bir sistemdir.
Mutabakat Algoritması: Birçok kripto para birimi mutabakat algoritması olarak PoW kullanır. Mutabakat algoritması, üçüncü bir kişi olmadan para gönderme veya para alma imkanı sunan bir sistemdir. Diğer bir deyişle mutabakat algoritması, blockchain teknolojisini güvenli hale getirmek için kullanılan bir sistemdir.

Dijital imza nedir?
Web ortamında yasal kimlik doğrulama olan ‘dijital imza’ iletilen bilginin hatasız olduğunu, bilginin gönderici ve alıcının kimliklerini doğrulamak şartı ile iletildiğini garanti eder.
*Kaynakça: Tanımlara ilişkin bilgiler için; Kripto Para ve Bitcoin Borsası Barimeks (https://www.barimeks.com)

Kripto paralar 2021’in de gözdesi olacak
Finansal İnovasyon ve Teknoloji Derneği (FINTR) tarafından gerçekleştirilen, FINTR Yönetim Kurulu Üyesi Elçin Karatay’ın moderatörlüğünü üstlendiği dijital etkinlikte; dünyada ve Türkiye’de kripto paranın hızla geliştiği ve yaygınlaştığına dikkat çekildi. Toplantıda Y kuşağının yüzde 68.7 ile en çok kripto para işlemi yapan yaş grubu olduğu, eğitim seviyesi ve kripto para kullanımı arasında doğrusal bir oran gözlemlendiği ve Türkiye’de kripto paranın umut verici bir sektör ve yatırım alanı olarak öne çıktığı paylaşıldı.
Webinar konuşmacılarından Bitay CEO’su Niyazi Yılmaz, kripto paraların günlük hayatta ödeme aracı olacağını, Bitcoin gibi bilinen kripto paralar dışında yenilikçi farklı ürünlerin ortaya çıkacağını söyledi. Bitpanda Türkiye ve MENA Bölgesi Genel Müdürü Elbruz Yılmaz, pazarın gelişime çok açık ve hızlı bir büyüme vadettiğini ifade etti.
Rain Ülke Müdürü Murat Resen, kripto para pazar gelişiminin henüz çok başında bulunduğumuzu belirterek, “2021’de önceliğimiz güven ve sürdürülebilirlik” dedi. Solak&Partners Ortağı Elçin Karatay, kripto parada hukuki yönde adımlar ve regülasyonların şart olduğunu dile getirdi.

‘Dijital Para’ ile ‘Kripto Para’ arasındaki farklar
• Dijital paralar bir otorite tarafından çıkarılır ve kontrol edilir, dolayısıyla merkezi bir yapıdadır,  kripto paraların arkasında ise bir otorite bulunmaz ve merkeziyetsiz.
• Dijital paralarla yapılan işlemler gerçek kimlikleriyle yapılabildiğinden işlemler gizli değil ancak kripto paralar da işlemler gizli.
• Dijital paralar birçok ülke tarafından yasal düzenlemelerle düzenlenmesine rağmen kripto paralar henüz oldukça yeni varlıklar olduğundan az sayıda ülke tarafından sınırlı olarak düzenleniyor.
• Dijital para işlemleri, kripto paralara kıyasla siber saldırılara karşı oldukça zayıf ve manipülasyonlara açık iken blockchain tabanlı kripto para birimleri bahse konu saldırılara karşı çok daha güçlü ve güvenli.