Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi CAZİBE MERKEZLERİ PROGRAMI Yatırım ve Destek Hamlesi
Başbakan Binali Yıldırım’ın açıkladığı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne yönelik yatırım hamlesi bağlamındaki teşvik destekler 2016-2020 döneminde 23 ilde 140 milyar TL’ye ulaşacak.
Devlet bölgede 60 milyar TL altyapı yatırımı gerçekleştirecek.
Hükümet Türkiye ekonomisini “Proje Bazlı Teşvik”lerle dopinglerken Doğu ve Güneydoğu illeri için özel bir teşvik ve destek hazırlığını duyurmuştu. “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Cazibe Merkezleri Programı, Yatırım ve Destek Hamlesi” adı verilen program Başbakan Binali Yıldırım tarafından 4 Eylül’de Diyarbakır’da açıklandı. Duyuru toplantısına; Başbakan Yardımcıları Nurettin Canikli ve Veysi Kaynak, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Betül Sayan Kaya, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Mehmet Müezzinoğlu, Çevre ve Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki, Gençlik ve Spor Bakanı Akif Çağatay Kılıç, Gümrük ve Ticaret Bakanı Bülent Tüfenkci, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik, İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Kalkınma Bakanı Lütfi Elvan, Maliye Bakanı Naci Ağbal, Milli Eğitim Bakanı İsmet Yılmaz, Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu, Sağlık Bakanı Recep Akdağ ve Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Ahmet Arslan katıldı.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Destek Hamlesi, Program temelinde bölgeyi aşağıda gösterildiği şekilde yeniden yapılandırıyor:
- Birinci bölge ve cazibe merkezi Kars. Ardahan, Iğdır, Ağrı bu bölgeye bağlanacak.
- İkinci bölge ve cazibe merkezi Van olarak belirlendi. Muş, Bitlis ve Hakkari proje kapsamında Van’a bağlandı.
- Üçüncü bölge, üç cazibe merkezinden oluşuyor. Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin. Üçüncü bölgeye bağlı iller Batman, Siirt ve Şırnak.
- Dördüncü bölge ve cazibe merkezi Erzurum. Dördüncü bölgeye bağlı iller, Erzincan, Gümüşhane ve Bayburt.
- Beşinci bölgede iki cazibe merkezi var. Bunlar Elazığ ve Malatya. Bu iki cazibe merkezine bağlı iller Adıyaman, Tunceli, Bingöl illerinden oluştu.
Cazibe merkezleri: Belirlenen 5 bölge ve 8 cazibe merkezinde toplam 23 il bulunuyor ve bu illerde 12.6 milyon vatandaş yaşıyor. Hükümet proje ile bölgede 5 ana sorun olan işsizlik, düşük gelişmişlik, düşük ihracat, yüksek göç oranı ve mülteci sorununu çözmeyi hedefliyor.
Yatırımların büyüklüğü: Açıklanan Program kapsamında yatırımlar şu 3 kalem üzerinden toplamda 140 milyar TL gerçekleştirilecek:
- Bakanlıkların yapacağı doğrudan yatırımlar,
- Kamunun özel sektöre sağlayacağı teşvik, destek ve muafiyetler,
- Özel sektörün yapacağı teşvikli yatırımlar.
Bakanlıklar ve yatırımları: Bakanlıkların Doğu ve Güneydoğu’da 23 ilde 2016-2020 döneminde yapacakları yatırımların miktarı ve dağılımı aşağıdaki gibi öngörüldü:
- Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı 19.3 milyar lira
- Gıda, Tarım ve Hayvancılık-Orman ve Su İşleri
- Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 10 milyar lira
- Sağlık Bakanlığı 5.5 milyar lira
- TOKİ 5.3 milyar lira
- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 4 milyar lira
- Kalkınma Bakanlığı 516 milyon lira
- Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
- Bakanlık yatırımlarının toplamı 57 milyar 129 milyon TL
Doğrudan kamu yatırımları ile özel sektör yatırımları ve bunlara sağlanacak destekler cazibe merkezleri ve iller bazında, sektörel önceliklere göre yönlendirilecek. Sektörel öncelikler aşağıdaki gibi olacak:
CAZİBE MERKEZLERİNDE SEKTÖREL ÖNCELİKLER
Destek programının 5 bölgesinde sektörel destek ve yatırım öncelikleri şöyle belirlendi:
- Kars’ın cazibe merkezi olduğu birinci bölgede; hayvancılık, lojistik, et ve süt ürünleri, meyvecilik ve turizm alanları.
- Van’ın merkez olduğu ikinci bölgede, tekstil, arıcılık, küçükbaş hayvancılık, meyvecilik, tıbbi ve aromatik bitkiler.
- Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin’in cazibe merkezi olduğu üçüncü bölgede, yapı malzemeleri üretimi, mobilya, hayvancılık, meyvecilik, ayakkabıcılık, hazırgiyim, kuru gıda ve turizm yatırımları.
- Erzurum merkezli dördüncü bölgede, doğal taş işleme, seracılık, kış turizmi.
- Beşinci bölgeyi oluşturan Malatya ve Elazığ merkezli illerde, konfeksiyon, yapı malzemeleri, küçükbaş hayvancılık, arıcılık ve meyvecilik.
Terör hasarının onarımı
Açıklanan Program’ın kamu yatırımları ayağında aciliyet terörden zarar gören yapı varlığının yeniden inşası ve onarımına verildi. Bu kapsamda;
- Diyarbakır, Şırnak, Hakkari, Mardin'de 4 milyar 62 milyon lira harcamayla 30 bin 736 konut ve bölge tamamında 67 bin yapılacak.
- Hak sahiplerine yapısal hasarın yüzde 12'si kadar eşya parası ödenecek ve bunun toplamı 2016 için 255 milyon lira olacak.
- TOKİ tarafından 5.3 milyar liralık yatırımla konut, okul, güvenlik, sınır duvarı ve konteyner kent projeleri tamamlanacak.
- Terörden etkilenen ailelerin gıda, giyim ve barınma gibi tüm ihtiyaçları Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından karşılacak.
- Ayrıca 650 milyon liralık harcamayla terörden etkilenen illerde sosyal hizmet, aile destek ile meslek edindirme ve girişimcilik merkezleri kurulacak.
Özel sektöre anahtar teslim fabrika desteği
Açıklanan Programın en dikkat çekici özelliği özel sektöre verilecek yatırım desteklerinde kendini gösteriyor. Desteklerin detayı şöyle:
- 23 ilde fabrika binaları kamu tarafından inşa edilecek.
- Devlet yaptığı fabrika binalarını özel sektöre uygun süre ve koşullarda kiralayacak.
- Her yıl 5 bölgede 80, 10 yılda toplam 800 fabrika kurulacak.
- Fabrikalar, 10 bin metrekare büyüklüğünde olacak.
- Fabrikalarda ortalama 500 kişi olmak üzere yılda toplam 40 bin kişilik istihdam yaratılacak.
- Bu kapsamda yıllık 391.6 milyon lira kamu desteği verilecek.
Faizsiz yatırım kredisi desteği:
Özel sektör yatırımlarına sağlanacak önemli kamu desteklerinden biri de faizsiz kredi desteği olacak. Detaylar şu şekilde düzenlendi:
- Yapılacak yatırımlar için alınacak kredinin faizinin tamamı kamu tarafından karşılanacak.
- Yıllık 2.7 milyar lira tutarında 530 özel sektör yatırımı yapılması hedefleniyor.
- Bu kalem yatırımlar her yıl 41 bin kişilik ilave istihdam oluşturacak.
- Toplam yatırım tutarının yüzde 10'u kadar sübvansiyonlu işletme kredisi temin edilecek.
- Kredilere 8 puan faiz desteği verilecek ve yıllık 36.9 milyon lira kamu desteği sağlanacak.
- Böylece yılda anahtar teslim 30 fabrika inşa edilmesinin yanısıra 298 yatırımcıya sıfır faizli yatırım ve işletme kredisi verilecek, 255 firmaya her türlü danışmanlık desteği sağlanacak.
- Programa göre, bu çerçevede, özel kesimin yılda ortalama 328 firmada 1.64 milyar lira yatırım yapması ve 43 bin kişilik istihdam yaratması için yılda 536 milyon lira kamu desteği verilmesi öngörülüyor.
Özel sektöre yatırım danışmanlığı
Açıklanan Program’da ilginç ve önemli, ayrıca ilk ve yaşamsal nitelikte olan desteklerden biri de danışmanlık firmalarına sağlanacak.
- Cazibe merkezleri ve çevre illerde kurulmuş ve kurulacak danışmanlık firmaları desteklenecek.
- Danışmanlarla yatırımların niteliği ve verimliliği artacak.
- Danışman çalışanların gelirlerinin yüzde 80'i vergiden istisna olacak.
- Danışman çalışanların, sigorta primi işveren ve işçi hisselerinin yüzde 50'sini kamu ödeyecek.
- Danışmanlık şirketleri damga vergisi ödemeyecek.
- Bu kapsamda yıllık 11.8 milyon lira destekle 10 yılda 6 bin ilave istihdam sağlanacak.
- İşletmelere fizibilite, mühendislik, dış ticaret, bankacılık, finansman, hukuk, mesleki eğitim, yenilik, fikri ve sınai mülkiyet gibi konularda danışmanlık ve mentorluk hizmeti sunulacak.
- Her işletmeye hibe danışmanlık desteği imkanı tanınacak, destekten yılda ortalama 930 işletme yararlanacak. Bu kapsamda yıllık ortalama 18.6 milyon lira hibe desteği verilecek.
Bölgeye taşınacak üretim
Açıklanan Program her ne kadar Doğu ve Güneydoğu ile sınırlı gözükse bile bütün Türkiye ekonomisinin kazanımı olarak düzenleniyor. Bu kapsamda şu destek çeşitliliği de sağlanıyor:
- Gelişmiş illerden emek yoğun sektörlerdeki fabrikaların cazibe merkezlerine taşınması teşvik edilecek. Her bir fabrika için 1 milyon liraya kadar taşınma desteği verilecek. Taşınan fabrikalar 6'ncı bölge teşviklerinden yararlandırılacak.
- Ortak çağrı merkezi altyapıları kurularak, burada çalışanlarının eğitim giderleri karşılanacak. Bu amaçla bölgesel teşviklerden faydalanmak için gerekli 500 bin liralık yatırım şartı kaldırılacak.
- Kamu kurumlarının çağrı merkezi ihtiyaçları bölgeden karşılanacak, 20 bin kişilik ilave istihdam yaratılacak.
- Kamu desteğiyle 8 adet Genç Girişimci Merkezi kurulacak. Her merkez 100 genç girişimciye azami 3 yıl hizmet verecek. Merkezlerden biri kadın girişimciler konusunda uzmanlaşacak. Yatırım maliyeti 5.2 milyon lira ve yıllık destek 2.3 milyon lira olacak.
- Bölgede 2 yıllık sürede 77 milyon lira yatırım maliyetiyle "Fuar Merkezleri" oluşturulacak.
Kördüğüm çözülüyor:“Kamu Alım Garantisi”
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne özel sektör yatırımını caydıran en önemli faktör, pazarlamada yaşanan güçlüklerdir. Açıklanan destek programı bu güçlüğü tümüyle ortadan kaldırıyor ve yatırıma büyük fırsat sunuyor. Söz konusu yatırım hamlesi kapsamında yatırıma “devlet alım garantisi” verilerek yatırımlar DAP ve GAP illerine yönlendiriliyor. Böylece AFAD, Kızılay, TİKA, kolluk kuvvetleri ve benzer kurumların ihtiyaç duyduğu tekstil ve konfeksiyon, tıbbi cihaz ve ilaç ürünlerinin bölgede üretilmesi amaçlanıyor.
Tarım ve hayvancılığa destek yoğunlaşıyor
Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde 23 ilde 2016-2019 döneminde tarım ve hayvancılığın desteklenmesi önemli hedefler arasına alındı. Bu konuda şu destekler sağlanacak:
- Et verimi yüksek ithal damızlık düve alımlarına yüzde 25 hibe.
- Damızlık boğa alımına yüzde 80 hibe.
- Buzağı desteğinin 200 lira arttırılması.
- 1 milyon 350 bin hektar mera alanının ıslah edilmesi.
- 330 bin hektar arazi toplulaştırılması.
- Nadas alanlarının daraltılması, bu alanlarda yem bitkileri ve baklagil ile sertifikalı tohum kullanımı ve üretimi desteklerinin yüzde 50 artırılması.
- 2016-2017 döneminde de damızlık koç-teke alımına yüzde 80 hibe.
- Yeni hayvan pazarlarının kurulması ve kira garantili bin 380 ton kapasiteli lisanslı depoların yapılması.
Altyapı modernleşmesi tamamlanacak
Destek Programı’nın temel önceliklerinden bir diğeri de sosyal ve lojistik altyapının güçlendirilmesine yönelik olacak. Bu kapsamda şu hedefler konuldu:
Ulaştırma: 2016-2021 yılları arasında, 28 tünel ve 2 köprü dahil olmak üzere 4 bin 800 kilometre karayolu projesinin tamamlanması planlanıyor. 2016-2019 döneminde, 881 kilometre demiryolu projelerinin tamamlanması, Van, Kahramanmaraş, Gaziantep ve Muş havalimanı terminal binalarının bitirilmesi ve 452 yerleşim yerinin GSM kapsamına alınması amaçlanıyor.
Sağlık: Sektör yatırımları kapsamında 2016-2019 döneminde 100 hastane, ağız ve diş sağlığı merkezi yapılacak. 1.011 adet aile, sağlıklı yaşam ve toplum sağlığı merkezi inşa edilecek. 3 bin 778 adet lojman ve hekimevi yapılacak.
Gençlik: Gençlere yönelik hizmetlerde 2016-2017 döneminde 36 yeni spor tesisi, 15 gençlik merkezi, 183 küçük ölçekli spor tesisi, 40 mobil gençlik merkezi ve 75 kitap kafe projesi hayata geçirilecek. Ayrıca 20 bin gence yurtiçi kamp, 10 bin gence yurtiçi hareketlilik desteği ve bin gence yatılı resmi ve özel okul eğitim imkanı sağlanacak.
KobiEfor Dergisi olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne yönelik uygulama yönetmeliklerini yayınlamayı ve bölgede yapılacak yatırımları haberleştirmeyi sürdüreceğiz.
Yatırım hamlesi bölgeyi kurtaracak
Başbakan Binali Yıldırım'ın Diyarbakır'da açıkladığı "Doğu ve Güneydoğu Anadolu Yatırım Destek Hamlesi"nin başarısı Bölge aktörleri tarafından nasıl algılandığına bağlı olacaktır. Bölge iş dünyası programı nasıl karşıladı, onu da görelim:
Doğu Anadolu İhracatçılar Birliği (DAİB) Başkanı Cemal Şengel, başlatılan yatırım ve kalkınma hamlesiyle Batı'nın Doğu'ya taşınacağı görüşünde. Batı'daki işadamlarının Bölge’ye gelmesi gerektiğini belirten Şengel, "Büyük işadamlarının bir an önce projede yer almasını istiyoruz. Sanayi gelse biz de onların yan sanayilerini kurarız. Bu şekilde istihdam, lojistik, ihracat hepsi sağlanır. Bana göre bu teşvik paketi can suyu. Bölge’nin kurtuluşu bu projeyle olacak ama işadamlarımızın da duyarlı olmaları ve biraz fedakarca davranmaları lazım” diyor.
Doğu Anadolu Belediyeler Birliği Başkanı Mehmet Sekmen, yatırım ve destek hamlesinin bölgede büyük sevinçle karşılandığını belirtiyor: “Kalkınma hamlesi Doğu ve Güneydoğu bölgeleri için açıklanan yeni teşvik paketiyle büyük ivme kazanacak. 23 ilde sağlanacak istihdam olanağı ve 5 cazibe merkezi, on binlerce vatandaşımıza iş ve aş imkanı sağlayacak.
Bölgemiz için büyük bir gelişme olarak görülen yeni teşvik paketiyle küçük ve orta ölçekli işletme kurma düşüncesi olan, üretim merkezi açmayı hedefleyen ve fabrika hayali kuran işadamlarımız sermayelerini devlet güvencesi altına alarak yatırım yapacak.
Türkiye'nin çimentosu olan bu yatırımlarla işadamlarımız ülkemizin üretimine, istihdamına ve büyümesine katkıda bulunacak. Bölgemiz için bir can simidi olarak nitelendirilen teşvik paketiyle 'bacasız sanayi' olarak tanımlanan illerimiz, sanayi şehirlerine dönüşecek."
Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Lütfü Yücelik’in açıklanan yatırım hamlesi konusundaki görüşü şöyle: "Teşvik çıkarılan bölgelerin rekabet şansı çok zayıftı. Faizsiz kredi verilmesi önemli bir fırsat. Bu kapsamda büyük fuar merkezleri açılacak ve buradaki firmalar tanıtılacak. Kamu buradaki yatırımcılardan öncelikli mal alacak. Doğu'daki sanayici artık kazanacak. Malını artık pazarlayabilecek ve elinde kalmayacak. Bu destekle bölgenin kalkınacağına inanıyorum."
Ardahan Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Çetin Demirci, Program’ın yatırım ve istihdam açığını kapatacağına inanıyor: "2027'ye kadar yapılacak her türlü yatırımı devlet destekleyecek ve istihdam sağlanacak. Bu şekilde göç engellenecek. Bizim zaten en büyük derdimiz, göçün durdurulması. Başbakan Yıldırım'ın açıklaması, umutlarımızı attırdı. Göçün tersine olacağına inancım arttı. Bizim için hayvancılık önemli. Artık sadece buralarda ikamet etmek yeterli olacak, burada olmanın, yaşamanın, oturmanın da bir cazibesi olacak.”
Ağrı Ticaret ve Sanayi Odası (ATSO) Başkanı Saim Alpaslan, Bölge’ye yatırım hamlesi hakkındaki görüşünü şöyle özetliyor: “Başbakan Binali Yıldırım'ın Diyarbakır'da yatırım hamlesiyle ilgili açıklamalarını sevinçle karşıladık. Bizim gibi illere bir umuttur. Bölge’deki büyük işadamlarımız, tacirlerimiz göçe zorlanıyor. Biz de bu tüccarları nasıl bu bölgede tutabiliriz mantığını hep yürüttük. Başbakanımız’ın açıklaması ile bölgeye yeni bir kan gelecektir. Bize cesaret verecektir. İşadamlarımız inşallah bundan sonra ciddi yatırımlar yapar."
Kars Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Fahri Ötegen de bölgenin yatırım hamlesiyle daha cazip konuma geleceğini düşünüyor: "Doğu ve Güneydoğu'da yapılması gereken çalışmaydı. Bölgelerin kurtuluşu için çok isabetli karar oldu. Burada yatırımcı cesaretli olacak, daha rahat yatırımlarını yapacak. İnşallah ülkemiz ve bölgemiz için daha iyi olacak. Biz daha önce bu bölge için teşvik paketleri istemiştik. Bu uygulamanın istediğimizden daha da iyi olduğunu söyleyebilirim. Sevinçle karşılanan bu uygulama inşallah kısa zamanda hayata geçer."
Van OSB Yönetim Kurulu Başkanı Şemsettin Bozkurt, "Paket, üretime, istihdama, ekonomiye ve kalkınmaya muazzam bir ivme kazandıracak. Bölgemize ve ilimize şimdiden hayırlı olsun" diyor.
Muş Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Fatih Cengiz, yatırım ve kalkınma hamlesini bölgedeki 23 ilin kalkınması için değerli gördüklerini söylüyor: "Teşvik programıyla istihdam sorunu büyük ölçüde çözülecektir.”
Hakkari Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Servet Taş, ekonomik hamlenin bölge ekonomisine ciddi katkılar sağlayacağını belirtiyor: "Başbakanımız’ın açıkladığı bu maddeler yatırımcıyı heyecanlandırdı. Bölge’deki istihdam sorununu önemli oranda çözecektir. Bölge’de bir huzursuzluk var. Bu da yatırımcının önünü kapatıyor. Biz yine de bu teşviklerle işimize bakacağız. Bölge’nin ekonomisini iyileştirmek için atılan adımlar bu anlamda önemlidir."
Yüksekova Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Salih Özdemir ekonomik teşvik programını çok olumlu karşıladıklarını kaydediyor: "Bu paket bizde heyecan yarattı. Tabii bunun pratiğini gördüğümüz zaman bizde daha çok canlılık yaratacak. Hakkari'ye ayrılan 2.5 milyar lira da çok ciddi ödenektir. Yüksekova'nın ekonomisini şaha kaldıracaktır."
Bitlis Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Davut Tezcan, bölgedeki finans sıkıntısının giderilmesi açısından açıklanan teşvik paketinin önemli olduğunu ifade ediyor: “Bu teşvik paketleriyle tarım ve hayvancılık konusunda önemli gelişmeler olacak. Yatırımcının ürettiği ürünlerin devlet tarafından alınması güvencesi de önemlidir. Bu teşvik paketiyle bölgeler arasındaki bu kalkınmışlık farkının giderilmesi lazım. Gün, birlik ve beraberlik günüdür. Ekonomik paketin bölgemize hayır getirmesini diliyorum."
