Ciddi bir değişim ve dönüşüme hazırlanan; Akaryakıt ve madeni yağ sektörü büyüme ivmesini koruyor
Küresel iklim değişikliğiyle birlikte değişime zorlanan enerji sektörü; derinleşen Pandemi, ekonomi ve iklim krizleriyle birlikte ciddi bir değişim ve dönüşüm evresinde. Akaryakıt ve madeni yağ sektörü büyüme ivmesini korusa da sektör oyuncuları da yenilenebilir enerji ve yeşil dönüşüm, elektrikli araç yatırımlarına yönelerek geleceğe hazırlanıyor.
Pandemi ile birlikte Dünya genelinde ürün ve hizmet talebi, tüketici davranışları, enerji kullanımı, tedarik zincirleri ve teknoloji ihtiyaçlarında yaşanan değişim ve dönüşüm, insan yaşamını, şirketleri, sektörleri ve tüm dünya ekonomisini yeniden şekillendiriyor. Enerji sektörü; değişimin merkezinde yer alan sektörlerden biri. Uzmanlar, gündeme oturan Rusya ile Ukrayna arasındaki krizin enerji sektörünü özelinde ise akaryakıt ve madeni yağ sektörünü olumsuz yönde etkileyeceğini de öngörüyor. Pandemi sürecinde ‘Akaryakıt ve madeni yağ sektörü’ büyüme ivmesini korusa da sektörün önemli aktörleri; yenilenebilir enerji, yeşil dönüşüm ve elektrikli araç yatırımlarına yönelerek geleceğe hazırlanıyor.
Türkiye’de enerji talebi hareketleniyor
TSKB Enerji Çalışma Grubu tarafından hazırlanan ‘Enerji Görünümü 2021’ raporunda, 2022’de enerji sektöründe en çok tartışılacak başlıklardan birinin fiyat artışları olacağı öngörülüyor. Yakıtlarda ve elektrik tarafında talebin canlandığı ve arzın düşük kaldığı bir konjonktürde, fiyatların enflasyon ve kur etkisi haricinde yukarı yönlü bir seyir izlediğine işaret eden Rapor’da, fiyatların küresel piyasalarda da benzer şekilde seyrettiği vurgusu yapılıyor. Emtia ile petrol, doğal gaz ve kömür fiyatlarında yaşanan artışların 2021’in küresel enerji gündeminin ön sıralarında yer aldığına değinen Rapor, Kasım-2020 ve Ekim-2021’i kapsayan 12 aylık dönemde Avrupa kömür fiyatının %305, küresel gösterge niteliğinde olan Brent petrol fiyatının %89, Henry Hub doğal gaz fiyatının ise %91 oranında yükseldiğine işaret ediyor. Rapora göre fosil yakıtlarla ilgili sorgulamanın küresel düzeyde derinleştiği bir yıl olan 2021’de fiyatlar açısından böyle bir tablonun ortaya çıkması, bu konudaki tartışma ve arayışların uzun süre devam edeceğini gösteriyor. Raporda ayrıca Pandemi sonrasında ertelenmiş ekonomik aktivitenin güçlendiği Türkiye’de, enerji talebinin 2020’de gözlenen durgunluktan sıyrılarak hareketlendiği belirtiliyor.
Türkiye petrol sektörü genel görünümü
KPMG’nin Petrol ve Doğal Gaz Sektöre Bakış-Yeni Gerçeklik Raporu’na göre, Türkiye zengin enerji kaynaklarına yakın bir coğrafyada olmasına rağmen, enerji açısından dışa bağımlılığın yüksek olduğu ülkelerden biri. Rapor’a göre; 2019 itibarıyla Türkiye üretilebilir petrol rezervi yaklaşık 360 milyon varildir. Yeni keşifler yapılmadığı takdirde, mevcut üretim miktarı dikkate alındığında, kalan üretilebilir ham petrol rezervinin yaklaşık 18 yıllık ömrü bulunuyor. Bu sebeple Türkiye’de yapılan arama kuyu faaliyetleri oldukça önemli ve son yıllarda ivme kazandı. Türkiye’de arama üretim faaliyetlerinin büyük bir kısmını TPAO yapıyor. 2019’da toplam 153 sondaj kuyusu açılmış, bunların 80’i arama-tespit kuyusu ve 73’ü üretim kuyusu. TPAO’nun yanı sıra Perenco, ARAR,TEMI ve Güney Yıldızı Türkiye’de üretim faaliyetleri yapan firmalar. 2018 sonu itibarıyla Türkiye’de 20’si yerli ve 18’i yabancı olmak üzere toplam 38 şirket arama ve/veya üretim faaliyetinde bulunmuş. 2019’dan önceki üç yılda ham petrol üretimi ortalama 2.5 milyon ton iken 2019’da 2.9 milyon ton gerçekleşmiş. Ham petrol işlem görmediği sürece tüketimi veya kullanımı mümkün olmayan bir maden/ürün. Türkiye’de iki rafineri mevcut; biri Koç Grubu’na ait; Batman İzmit, İzmir ve Kırıkkale’de bulunan TÜPRAŞ rafinerileri, diğeri ise Azerbaycan yatırımı olan İzmir’deki STAR rafinerisi. TÜPRAŞ ve STAR, Türkiye’deki ham petrol tüketiminin tamamını gerçekleştiriyor. 2019’da TÜPRAŞ Rafinerileri 27.2 milyon ton ham petrol işlemiş ve 28.1 milyon ton üretim gerçekleşmiş. Star Rafinerisi’nin Ekim 2018’de devreye girmesiyle 2019’da Türkiye’deki toplam rafineri üretimi %39 artarak 34.7 milyon tona ulaşmış. 2018’e oranla toplam ihracat ise %61 artmış ve 14.3 milyon tona ulaşmış.
Türkiye’de petrol tüketimi: Rapor’da, Türkiye’de petrolün yurt içi satışlarda sadece beyaz ürün olarak satıldığı, beyaz ürünün siyah renkteki ham petrolün işlendikten sonra ortaya çıkan akaryakıtlara verilen genel bir isim olduğu ve benzin, motorin, fuel-oil, havacılık yakıtları, denizcilik yakıtları ve gazyağından oluştuğu aktarılıyor. Bunların içinde en büyük hacme sahip olanlar benzin ve motorin.
Türkiye petrol ithalatı: Türkiye’nin petrolde %90 oranında dışarıya bağımlı olduğu belirtilen Rapor’da, ABD’nin İran yaptırımlarından dolayı 2018’de önceki yıllara göre görece düşen ham petrol ithalatının 21 milyon ton gerçekleştiği, 2019’da STAR rafinerisinin devreye girmesiyle ham petrol ithalatının 31 milyon tonun üstüne çıktığı bilgisi veriliyor. 2019’da motorin ithalatında 2018’e kıyasla düşüşün ana sebebi rafinerilerdeki kapasite artışı, fakat motorinde dışa bağımlılık halen yüksek seviyelerde.
Elektrikli araçlara yatırım artıyor: Raporu yorumlayan KPMG Türkiye Petrol ve Doğal Gaz Sektör Lideri Hakan Demirelli, bazı petrol ve doğal gaz şirketlerinin yenilenebilir enerji yatırımlarına yöneldiklerini belirterek, elektrikli araçların yaygınlaşması ile birlikte şarj konusunda elektrik şirketleri ile birlikte yavaş yavaş oyunun bir parçası haline gelmeye başladığını kaydetti.
Akaryakıt bayilerinden ‘Kar marjı yüzde 15’e çıkarılsın’ talebi
Petrol Ürünleri İşverenler Sendikası (PÜİS) Genel Başkanı İmran Okumuş, sektörün mevzuattan ve dağıtım şirketlerinden kaynaklanan birikmiş sorunlarının bulunduğunu belirterek, taleplerini şöyle sıraladı: “Sorunların çözümü için kar marjlarımızın en az % 15 olmasını ve her yıl enflasyon oranında artırılmasını istiyoruz. KDV’nin ÖTV’ye dahil edilmesini de istiyoruz. Bu sayede, akaryakıt ürünleri üzerindeki vergi kaçakçılığı çok büyük oranda azalacak, hatta bitecektir. Bunun yanında lisanssız depolara da otomasyon sistemi getirilmelidir.”
Rakamlarla sektör verileri
Petrol piyasası: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) Petrol Piyasası Sektör Raporu-Kasım 2021 verilerine göre; 2021 Kasım’da 2020 Kasım ayına göre;
Üretim: Toplam rafineri petrol ürünleri üretimi %17.35 artarak 3.343.522,329 ton, motorin türleri üretimi %7.37 artarak 1.599.942,886 ton, benzin türleri üretimi %31.43 artarak 489.751,433 ton, havacılık yakıtları üretimi %87.56 artarak 278.795,078 ton, denizcilik yakıtları üretimi %57.95 artarak 75.058,585 ton olarak gerçekleşmiştir.
İthalat: Toplam ithalat %19.90 artarak 4.285.644,130 ton, ham petrol ithalatı %15.74 artarak 2.980.127,982 ton, motorin türleri ithalatı %27.29 artarak 947.290,216 ton olarak gerçekleşmiştir.
İhracat: Toplam ihracat %15.35 artarak 799.432,601 ton, benzin türleri ihracatı %12.45 azalarak 174.318,362 ton, motorin türleri ihracatı %24.35 azalarak 128.044,538 ton, havacılık yakıtları ihracatı %21.16 artarak 175.322,495 ton, denizcilik yakıtları ihracatı %89.72 artarak 75.954,435 ton olarak gerçekleşmiştir.
Madeni yağ ve kimyasallar pazarı büyüyor: Petrol Sanayi Derneği (PETDER) verilerine göre Türkiye madeni yağ ve kimyasallar pazarı 2021’de yaklaşık yüzde 10.2 büyüyerek toplam 384.682 tonluk satışa ulaştı. 2021 Aralık ayı rakamları şöyle: Toplam benzin 396.672 m3, toplam motorin 2.909.661 m3, toplam fuel oin 31.929 ton, tgazyağı 151 m3, otogaz LPG 215.227 ton.
İhracat: İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği’nin (İKMİB) Madeni Yağlar ve Mineral Yakıtlar Sektör Raporu (Ocak-Mayıs 2021) verilerine göre; madeni yağlar ve mineral yakıtlar sektörü Mayıs 2021 ihracatı toplam 572.2 milyon dolar. En yüksek ihracat %30 pay ve 171.7 milyon dolar ihracatla 271012450011-Kurşunsuz Benzin 95 Oktan grubunda gerçekleşti. Mayıs’ta uçak benzini, blown, kerosen-jet yakıtı, gaz yağı, tabii bitümen, tabii asfalt gibi 48 ürün grubunda ihracat bulunmuyor. 2021 Mayıs’ta 125 ülkeye ihracat yapıldı, en çok ihracat yapılan ülkeler sırasıyla; Hollonda, Malta, Ukrayna, Nijerya ve Belçika. Madeni yağlar ve mineral yakıtlar sektörü Mayıs 2020-2021 ihracatı verilerine göre; 2020’de 172.3 milyon dolar ihracat gerçekleştirildi, 2021’de ihracatın önceki yıla göre %232 gibi büyük bir oranda artarak 572.2 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirildiği gözlemleniyor. Madeni yağlar ve mineral yakıtlar sektörü Ocak-Mayıs döneminde en çok ihracat yapılan ilk 5 ülke sırasıyla; Lübnan, Hollanda, Yunanistan, Belçika ve Nijerya.
