Akıllı Şehirler

Yaşanan dijital dönüşüm fırtınasında; Yapay Zeka (Al), Büyük Veri (Big Data), Bulut (Cloud) Bilişim, Nesnelerin İnterneti (IoT) gibi yeni nesil teknolojilerle zenginleşen ‘akıllı’ kavramı insanın, her ölçekteki işletmelerin, kurumların, kuruluşların, şehirlerin, ülkelerin ve tüm Dünya’nın gündelik hayatının tam da ortasında yer alıyor.
Yeşil, dijital ve toplumsal dönüşüm yani 3D diye tanımlanan üçüz dönüşümün konuşulduğu günümüzde, yeni nesil teknolojiler ve inovatif yaklaşımlar şehir yaşamı üzerinde de güçlü bir dönüştürücü etkiye neden oluyor.
Akıllı Şehirler olarak ifade edilen bu dönüşüm tüm ekosistem paydaşlarının işbirliğinde şehirde yer alan kaynaklar ve varlıklar arasında güçlü ağlar kurarak ve birlikte çalışabilirliğini sağlayarak, insan müdahalesine ihtiyaç duymadan şehrin veri ve uzmanlığa dayalı gelecek öngörüleriyle kendi kendini yönetmesini amaçlıyor.
Akıllı Şehirler, kentsel bir ekosistemde; varlıkları ve kaynakları verimli, sürdürülebilir ve güvenli yönetmek demek. Kent ekosistemine hızlı hareket kabiliyeti ve mobiliteyle yönetme olanağı sunan Akıllı Şehirler’de, akıllı devlet, akıllı ulaşım, akıllı otopark, akıllı evler, akıllı enerji gibi tüm hizmetler, kent ekosistemine hızlı hareket kabiliyeti ve mobiliteyle yönetilebilme olanağı sunuyor.  Akıllı Şehir, sunduğu bilgiyi ekonomik, sosyal ve çevresel faydaya dönüştürebilme kabiliyetiyle sürdürülebilir kalkınma, rekabet gücü ve çevresel sürdürülebilirlik alanlarında kazanımlar oluşturuyor.
Türkiye’nin 2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı’nda; akıllı şehirlerle ilgili çeşitli tanımlara yer veriliyor: Avrupa Parlementosu (2014) tanımı şöyle: “Akıllı şehir, çok paydaşlı, belediye odaklı ortaklık temelinde BİT tabanlı çözümlerle kamu sorunlarını çözme yaklaşımını benimseyen şehirdir.” Bsi’nin tanımına göre; “Akıllı şehir; ekosistem varlıklarına sürdürülebilir, müreffeh ve kapsayıcı bir gelecek sunmak için fiziksel, dijital e insani sistemlerin yapılandırılmış bir çevreyle etkin entegrasyonudur (PAS 180,2014).”
ISO’nun (2014) tanımına göre; “Şehrin planlamasını, yönetimini, inşasını, akıllı hizmetleri kolaylaştıracak Nesnelerin İnterneti, Bulut Bilişim, Büyük Veri ve entegre Coğrafi Bilgi Sistemleri gibi yeni nesil bilgi iletişim teknolojilerinin uygulandığı yeni bir kavram ve yeni bir modeldir.”
ITU (2016) tanımı ise şöyle: “Akıllı ve sürdürülebilir şehir, mevcut ve gelecek nesillerin ekonomik, sosyal, çevresel ve kültürel ihtiyaçlarını gözetirken, yaşam kalitesini, şehircilik hizmet sunumunun verimliliğini ve rekabet gücünü artırmak için bilgi ve iletişim teknolojilerini ve diğer araçları kullanan yenilikçi bir şehirdir."
Akıllı şehir kavramına ilişkin ortak tek bir tanımlama bulunmuyor, 2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı ise ‘Akıllı Şehir’ kavramını şöyle tanımlıyor: “Paydaşlar arası işbirliğiyle hayata geçirilen, yeni teknolojileri ve yenilikçi yaklaşımları kullanan, veri ve uzmanlığa dayalı olarak gerekçelendirilen ve gelecekteki problem ve ihtiyaçları öngörerek hayata değer katan çözümler üreten daha yaşanabilir ve sürdürülebilir şehirler (T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı).”
Odağında ‘Etkin ve Sürdürülebilir Akıllı Şehir Yönetişimi’ ve ‘Yetkin ve Üreten Akıllı Şehir Ekosistemi’ olan strateji ile ‘Hayata Değer Katan Yaşanabilir ve Sürdürülebilir Şehirler’ vizyon olarak belirlenen 2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı’nda; bu vizyon doğrultusunda 4 stratejik amaç, 9 hedef ve 40 eylem yer alıyor. Plan, ‘Akıllı Şehir’ ile amaçlananları şöyle sıralıyor:
• Şehrin mevcut ve gelecek beklenti ve problemlerini şehrin tüm mekânlarında ve sistemlerinde tetikleyici güç hâline getirmek,
• Fiziksel, sosyal ve dijital planlamayı birlikte ele alabilmek,
• Ortaya çıkan zorlukları sistematik, çevik ve sürdürülebilir bir şekilde öngörmek, tanımlamak ve karşılamak,
• Şehir içindeki organizasyonel yapılar arası etkileşimi sağlayarak bütünleşik hizmet sunumu ve yenilik üretme potansiyelini ortaya çıkarmak.

Akıllı Şehir bileşenleri
Plan’da Akıllı Şehir kavramının Avrupa Parlementosu’nca ‘Akıllı Ekonomi, Akıllı İnsan, Akıllı Yönetişim, Akıllı Yaşam, Akıllı Hareketlilik, Akıllı Çevre’ olmak üzere 6 bileşen üzerine şekillendiği ifade ediliyor.
PAS 181 Akıllı Şehir Çerçeve Modeli kapsamında yer alan Akıllı Şehir bileşenleri ise şöyle: Enerji, Atık, Su, İletişim, Güvenlik ve Acil Durum, Eğitim ve Öğretim, Ulaşım, Sağlık, Sosyal Hizmetler, Barınma, Çevre, Finans ve Ekonomi.
ISO 37120:2014 Sürdürülebilir Kalkınma Toplulukları: Şehircilik Hizmetleri Göstergeleri ve Yaşam Kalitesi Standardı’na göre 17 akıllı bileşen bulunuyor: Ekonomi, Eğitim, Enerji, Çevre, Finans, Yangın ve Acil Müdahale, Yönetişim, Sağlık, Rekreasyon, Güvenlik, Barınma, Katı Atık, Telekomünikasyon ve Yenilik, Ulaşım, Şehir Planlama, Atık Su ve Suyun Yeniden Kullanımı.
ITU-Akıllı ve Sürdürülebilir Şehirler Oluşturma Modeli’nde bileşenler şöyle sıralanıyor: Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT); Çevresel Sürdürülebilirlik, Verimlilik, Hayat Kalitesi, Eşitlik ve Sosyal İçerme, Fiziksel Altyapı.
The Smart City Council tarafından geliştirilen Akıllı Şehir Hazırbulunuşluluk Modeli’ndeki bileşenler ise şöyle: İnşa Edilmiş Çevre, Enerji, Telekomünikasyon, Taşımacılık, Sağlık ve Sosyal Hizmetler, Su ve Atık Su, Atık Yönetimi, Kamu Güvenliği, Finans ve Ödemeler.
Avrupa Birliği’nin Avrupa Orta Ölçekli Şehirler için Akıllı Şehir Sıralama Modeli’nde; Akıllı Ekonomi, Akıllı İnsan, Akıllı Yönetim, Akıllı Mobilite, Akıllı Çevre ve Akıllı Yaşam olmak üzere 6 bileşen mevcut.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Akıllı Şehir Stratejisi ve Eylem Planı hazırlama çalışmalarında ise Akıllı Şehir kapsamında 8 fonksiyonel alan mevcut: Çevre, Enerji, Mobilite, Yaşam, İnsan, Ekonomi, Güvenlik ve Yönetişim. Her bir fonksiyonel alanda şehrin geliştireceği stratejilerin ve bunlara bağlı girişimlerin yer alacağı üç etkileştirici ise Bilgi ve İletişim Teknolojileri, Organizasyon ve İnsan Kaynakları, Finans olarak tanımlanmış.
Plan kapsamında Akıllı Şehir Yapısı; Akıllı Şehir Yönetimi ve Akıllı Şehir Uygulamaları olmak üzere 2 ana başlıkta şekilleniyor.
Akıllı Şehir Yönetimi; ‘Yönetişim, Strateji Yönetimi, Politika Yönetimi, Bütüncül Hizmet Yönetimi, İş Yönetimi’ bileşenlerinden oluşurken; Akıllı Şehir Uygulamaları’nın bileşenleri ise şöyle: ‘Akıllı Çevre, Akıllı Güvenlik, Akıllı İnsan, Akıllı Yapılar, Akıllı Ekonomi, Akıllı Mekan Yönetimi, Akıllı Sağlık, Akıllı Yönetişim, Bilgi Teknolojileri, Akıllı Ulaşım, Akıllı Enerji, İletişim Teknolojileri, Bilgi Güvenliği, Akıllı Altyapı, Afet ve Acil Durum Yönetimi, Coğrafi Bilgi Sistemleri.’

Dünya’da ve Türkiye’de Akıllı Şehirler
Dünya’da New York, Seul, Barselona, Berlin, Londra, Manchester, Toronto, Sau Paulo, Dublin, Chicago ‘Akıllı Şehir’ alanında stratejiye sahip olan önemli şehirler arasında yer alıyor. Dünya’da akıllı şehirler yaklaşımında iki farklı uygulama metodu benimseniyor; bazı şehirler teknolojide öncü veya teknoloji açısından cazibe merkezi olma gibi hedeflerle sıfırdan inşa edilirken bazıları da mevcut altyapılarını güncelleme ve iyileştirme yolunu tercih ediyor. Örneğin; Hindistan ‘5 yılda 100 Akıllı Şehir’ kurma hedefiyle 2015’te Akıllı Şehirler Misyonu adında kentsel bir modernizasyon başlattı ve Girişim’e 480 milyar rupi (7.5 milyar dolar) tahsis edildi.
Singapur, Akıllı Şehir çalışmaları kapsamında 2014’te ulusal bir sensör ağı sisteminin geliştirilmesi için 1.6 milyar dolar yatırım yaptı ve Akıllı Millet Girişimi’ni başlattı. Güney Kore, Dünya’nın ilk özel ekonomi bölgesi oluşturma amacına yönelik inşa edilmiş Akıllı Şehri olan Songdo City’e evsahipliği yapıyor. Yollara, binalara, toplu taşıma araçlarına yerleştirilmiş sensörlerle Nesnelerin İnterneti teknolojileri tüm şehri kapsıyor.
Birleşik Krallık’ta 2012’de, İngiltere’nin inovasyon ajansı Innovate UK, Akıllı Şehir politikalarını araştırmak ve geliştirmek için Glasgow, Bristol ve Londra’yı da içeren 30 şehre 34.5 milyon sterlin (55,89 milyon dolar) kaynak tahsis etti. Innovate UK, 2013’te kentsel bir inovasyon merkezi olan Future Cities Catapult’u başlattı, 2015’te 10 milyon sterlin (16.2 milyon dolar) tutarında fon sağlayarak, Manchester’da CityVerve adlı Akıllı Şehir uygulamalarının gösterimi için pilot bölge oluşturuldu. ABD Federal Hükümeti tarafından 2015’te Akıllı Şehirler Girişimi başlatıldı, Akıllı Şehirler dahil pek çok konuyu kapsayacak geniş bir Nesnelerin İnterneti uygulaması yelpazesine 160 milyon dolarlık fon sağlandı.
2020-2023 Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı’nda ‘Akıllı Şehirler’ alanında bütüncül ilk üst düzey politikanın Onuncu Kalkınma Planı’nda (2014-2018) belirlendiği aktarıyor. Sonrasında 2015-2017, 2016-2018, 2017-2019, 2018-2020 tarihli Orta Vadeli Program’larda (OVP) da Akıllı Şehirler alanında politikalara, 2015’te Yatırım Programı’nda ‘Akıllı Kentler Stratejisi ve Fizibilite Etüd Projesi’ne yer verildiği belirtiliyor. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 2018-2022 Stratejik Planı’nda ‘Akıllı Şehirler ve Ulusal Coğrafi Bilgi Hizmetleri’ yer alırken, Onuncu Kalkınma Planı’ndaki ‘Akıllı Şehir’ ve ‘Akıllı Şehir Bileşenleri’ne ilişkin politikalardan bazıları şöyle: 2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı, 2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı, 2010-2023 KENTGES Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı, 2016-2019 Ulusal Siber Güvenlik Stratejisi ve Eylem Planı, 2017-2023 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı ve Ulusal Akıllı Ulaşım Sistemleri Strateji Belgesi ve Eylem Planı.
Türkiye’de akıllı şehir alanında bütüncül bir yaklaşımla politikalar hayata geçirilmek amacıyla, insanı odağa alan stratejik bir bakışla 2020-2023 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı Projesi, 10 Nisan 2018’de başlatıldı. ‘Hayata Değer Katan Yaşanabilir ve Sürdürülebilir Şehirler’ vizyonuna sahip Plan’da, 4 stratejik amaç belirtiliyor: “1) Etkin Akıllı Şehir Ekosistemi oluşturulacaktır.  2) Akıllı şehir dönüşüm kapasitesi artırılacaktır. 3) Akıllı şehir dönüşümünde kolaylaştırıcı ve yönlendirici ortam oluşturulacaktır. 4) Şehircilik hizmetlerinde akıllı şehir dönüşümü sağlanacaktır.”

MÜSİAD’dan şehircilik ve kentsel dönüşüm çalışmalarına yön verecek strateji planı
Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) İnşaat ve Yapı Malzemeleri Sektör Kurulu koordinasyonunda düzenlenen Türkiye İstişare Toplantısı-TÜİT, “Türkiye Yüzyılında Şehirleri Fark Et, İnşa Et” temasıyla MÜSİAD İzmir şubesi evsahipliğinde gerçekleştirildi. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, İzmir Valisi Yavuz Selim Köşger, MÜSİAD Genel Başkanı Mahmut Asmalı, AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Av. Hamza Dağ, İzmir Milletvekili Necip Nasır, MÜSİAD İzmir Şube Başkanı Bilal Saygılı ve MÜSİAD İnşaat ve Yapı Malzemeleri Sektör Kurulu Başkanı Cemil Yüksekdağ’ın açılış konuşmaları ile başlayan program, Gelenekten Geleceğe Şehirlerin İnşası paneliyle devam etti. Çevre ve şehircilik alanındaki gelişmelerin kapsamlı ele alındığı panelde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Altyapı Kentsel Dönüşüm Genel Müdürü Vedad Gürgen, Vakıf Katılım Genel Müdürü Osman Çelik, Ege Yapı & GYODER Yönetim Kurulu Üyesi İnanç Kabadayı, Mimar Sabri Paşayiğit, Megapol İnşaat Yönetim Kurulu Başkanı Sahip Selim Gökdemir ve İzka İnşaat Yönetim Kurulu Başkanı Azat Yeşil değerlendirmelerde bulundu.
Etkinlik kapsamında ayrıca kentsel dönüşüm çalışmalarına yönelik strateji planı ilk kez açıklandı. MÜSİAD’ın 10 maddelik Kentsel Dönüşüm Manifestosu başlığı altında yayınladığı planda, “Devletin yol göstericiliği, özel sektörün dinamizmi, vatandaşın katılım ve gayretiyle geleceğin şehirlerini birlikte inşa edelim” denildi.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, şehirlerdeki sürdürülebilirlik anlayışını hayata geçirmeye gayret gösterdiklerini vurgulayarak, “Sosyal, ekonomik ve mekânsal eşitsizliklerin olmadığı bir şehir! Dayanışmanın, kardeşliğin en güzel şekilde yaşandığı bir şehir hayalimiz var. Hizmetlerin herkes için erişilebilir kılındığı, kültürün ve sanatın en özgür düzeyde yaşandığı, insan için çözüm üreten yenilikçi bir şehir tasavvur ediyoruz, istiyoruz ve MÜSİAD’taki siz değerli kardeşlerimizle birlikte ‘Muhteşem Türk Şehirleri’ için çalışıyoruz!” dedi.
MÜSİAD Genel Başkanı Mahmut Asmalı, “Akıllı şehirler kuralım ama şehirlerin kalbini ihmal etmeyelim. Tarihte olduğu gibi insan merkezli, erdemli şehirlerimiz olsun. İnsanı öncelediğimizde çevreye, doğaya, hayvanlara da dost yeşil şehirlerimiz olur” Şehirlerimizi teknolojik gelişmelerle donatalım ama şehirlerimizin ruhunu öldürmeyelim. Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın Şehircilik Şurası’nda ifade ettiği gibi ‘Düzenli ama karakteri olmayan şehirleşme bizim idealimiz olamaz” dedi.

Akıllı Şehir Proje Yönetimi Standartları Kılavuzları yayımlandı
T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlı tarafından Akıllı Şehir Proje Yönetim Standartları Kılavuzları hazırlandı. Akıllı Şehir Projeleri Hazırlama Standardı çerçevesinde Akıllı Şehir Projeleri Fizibilite Etüdü Hazırlama Standardı da geliştirilerek akıllı şehir uygulamalarının projelendirilmesi aşamasında azami uygunluğa ulaşılması sağlandı. Böylece Akıllı Şehir Projesinin uygulanabilirliği doğrulanacak, ihtiyaçların ve yatırım geri dönüşünün açık bir şekilde tanımlanması sağlanacak. Ayrıca merkezi yönetim, yerel yönetim ve özel sektör ayrımında Akıllı Şehir Yetkinlik Değerlendirme Modeli oluşturuldu. Modelle mevcut insan kaynağımızın akıllı şehir alanlarındaki yetkinlikleri belirlenerek, bu yetkinliklerin geliştirilmesi için atılacak adımlar planlanıyor.  Kılavuzlara https://www.akillisehirler.gov.tr/akilli-sehir-proje-yonetim-standartlari/ adresinden erişim sağlanabiliyor.