Türkiye sıkıntılı bir geçitte, çıkış yolu; ‘YERLİ ve MİLLİ’ ÜRETİME DESTEK VE TEŞVİKLER

Hükümet, Türkiye için yeni bir dönem tespitine dayanarak “Yeni Ekonomik Programı”nı (2019-2021) açıkladı; bu sayımızın kapak dosyasında detayları var. Dünya ekonomik düzenindeki kaos eğilimine bağlı olarak Türkiye ekonomisi için açılan ‘Yeni Dönem’i, Program’la konulan hedeflere bakarak şöyle okuyabiliriz:
Türkiye sıkıntılı bir ekonomik geçitte bulunuyor. Sıkıntı; kendini, dalgalı döviz kuru ve TL değerinin keskin düşmesi, faiz ve enflasyonda endişe verici tırmanma, dış borçlanma maliyetlerinin aşırı yükselişi, doğrudan yatırımcı sermaye girişinin neredeyse durması, ithalata bağımlı (enerji+ara malları) sanayi üretiminde maliyetlerin tahammül edilemez tırmanışı v.b. gibi  sonuçlarla gösteriyor.
Hükümet dahil ekonominin bütün aktörleri, “kriz” yerine “sıkıntı” veya “nefes darlığı” demeyi tercih ettiğimiz bugünkü durumundan Türkiye ekonomisini kurtarıp sağlıklı (cari açıksız) büyümeye  kavuşturacak çıkış yolunu, ithal ettiğimiz ‘Endüstriyel Ara Malları’nın Türkiye’de (‘Yerli’) üretilmesinde aramaktadır. Bu nedenle Yeni Ekonomik Program’da (YEP) yerli ve milli üretim 'stratejik bir yaklaşımla' ele alınıyor; katmadeğer üretimine yönelik her hamle çok sayıda kanaldan, güçlü şekilde destekleniyor. Destek önceliği verilen yerli ve milli üretimin özellikleri şöyle özetleniyor:

- Türkiye’ye teknolojik üstünlük kazandıracak.
- Cari açığı azaltan yatırım olacak.
- Ekonomik büyüme potansiyelimizi artıracak.
- Rekabete ve verimliliğe dayalı bir üretim anlayışını benimseyecek.
- Ar-Ge ve inovasyon içerecek.

YEP üretime kamu desteklerinin yeniden düzenleneceğini söylüyor. Bundan anlıyoruz ki kamu destekleri ‘Yerli ve Milli Üretim’e kaydırılacak. Bu noktadan hareketle ‘Yerli ve Milli Üretim’e yönelik halen mevcut olan kamu desteklerini özet bir tablo halinde toplayarak okurlarımızın, özellikle de KOBİ’lerimizin dikkatine sunmayı yararlı gördük.

Yerlileştirilecek ürünler:
Endüstriyel ara malı ithalatımız bugünkü durumda yaklaşık 3 bin üründen oluşuyor. Bunların üretiminin yerlileştirilmesi rastgele, ‘ne üretirsen’ tarzında olmayacak; stratejik bir yaklaşımla ele alınacak. İlk aşamada, 30 milyar dolarlık ithalata karşılık gelen ürün gruplarının Türkiye’de üretilmesi hedefleniyor ki bu da enerji ithalatımızın yarısına eşit oluyor.
Bu yapılırken birbirleriyle ilgili sektörlerin ve firmaların işbirliği öne çıkarılacak. İşbirliklerine halen çok çeşitli mali destekler sağlanıyor ve sağlamaya devam edilecek; desteğin büyük bölümü hibe şeklinde olacak. İşbirliği süreçlerine sanayi ve ticaret odaları, yerel yönetimler, üniversiteler, teknoloji geliştirme bölgeleri, OSB’ler  ve ihracatçı birlikleri katılacak. Sanayi üretimini bütün olarak ele alan bir vizyon ve model çerçevesinde yeni programlar geliştirilecek.

Yerli ve milli üretimde KOBİ’ler
YEP yerli  ve milli üretimin KOBİ’lersiz olamayacağı politikasını benimsemiş durumdadır.
Bu nedenle hem KOSGEB’in yeniden yapılandırılması, hem de genel KOBİ destekleri yerine imalat sanayine odaklanılması hedef olarak konulmuştur. Türkiye halen 3000 civarında endüstriyel aramalı ithal etmektedir. İlk aşama için “1000 ürün 1000 KOBİ” projesi seçilmiştir.
Bu kapsamda ithal edilen 1000 ara malı ürün listelenmekte, bu 1000 ürünün 1000 KOBİ ile eşleşleştirilmesi planlanmaktadır. Bu ürünlerin tasarlama, geliştirme ve piyasaya sürme masrafları KOSGEB tarafından (bir defaya mahsus) desteklenecek, böylelikle 1000 kalem ürün yerlileştirilmiş olacaktır.
1000 Ar-Ge Merkezi: Yürürlükte Ar-Ge ve tasarım merkezleri programı da var. Ar-Ge merkezi 15, tasarım merkezi 10 personelle açılabiliyor. Halen  Türkiye’nin 697 Ar-Ge ve tasarım merkezi bulunuyor. Bu sayı önümüzdeki beş ay içerisinde 1000’e çıkarılacak.  Ar-Ge merkezi açmak demek, şirketlerimizin bir Ar-Ge kültürüyle tanışması, inovasyon yapma, yeni ürünler piyasaya sürme, kendini geliştirme anlamında  kendi bünyesinde bir altyapı kazanması demek. Bunun sağlayacağı vergi avantajları da var. Ar-Ge merkezi için yurtdışından getirilen malzemenin gümrük vergisi sıfırlanıyor. Ar-Ge ve tasarım merkezinde çalışanın maaşının  bir kısmını kamu ödüyor.
Yerlileştirmenin insan kaynağı: Yüksek teknoloji ürünlerini geliştirip üretmede en önemli unsur, insan kaynağıdır. Türkiye yıllardır, yetişmiş insan kaynağını beyin göçü ile kaybetti. Yerlileştirme bir yönüyle bilim insanlarımızın ülkeye dönüşünün sağlanmasını gerektiriyor. TÜBİTAK uluslararası lider araştırmacılar programını bu amaçla hazırlıyor. Bu program hem yetişmiş insan kaynağımızı bize geri kazandıracak, hem de dünyanın dört bir yanından araştırmacıları Türkiye’ye davet edecek.
‘Yeni’ TÜBİTAK: YEP’e göre TÜBİTAK yeniden yapılandırılacak; görevlerinde ve misyonunda da farklılaşma olacak; şöyle: Devletin Ar-Ge harcamaları tek hesapta toplanacak, adı;  Ar-Ge ve Teknoloji Özel Hesabı Fonu olacak. Karar mekanizmaları sadeleştirilecek. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu gidecek, yerine Bilim, Teknoloji ve Sanayi İcra Kurulu gelecek. Süreçler kısalacak.
17 enstitü tek bir çatı ve yapı içerisinde birleştirilip güçlü bir Ar-Ge merkezi oluşturulacak. Bu merkez  ürün odaklı belli alanlara yoğunlaşmış bir mekanizma olarak çalışacak.

Kamu desteklerinin değişimi: YEP’in işaret ettiği yönde kamu destekleri yerlileştirmeye yoğunlaşacak ve şu başlıklar altında toplanacak:
- Yüksek teknoloji odaklı projelere özel destekler,
- KOBİ gelişim destek programları,
- Tekno yatırım destek programları,
- Yerli makina teçhizat destek programları,
- Sanayi yenilik ağları mekanizması destekleri.

KURUMLAR VE DESTEKLERİ
Endüstriyel ara malları ithalatını yerli ve milli üretimle değiştirecek olan fikir, faaliyet, proje ve yatırımları, ilk adımdan ticarileşme safhasına kadar destekleyecek olan genel çerçeve içinde kurum olarak TÜBİTAK öne çıkarılıyor. Aynı hedefe yönelik diğer kurumların da destekleri düzenleniyor.
Biz burada, yerlileştirme ve millileştirme hamlesine dahil olacak girişimcilerin ve işletmelerin kamu desteğine talip olmadan önce yapacakları finansal araştırmalara yardımcı olacağı düşüncesiyle hangi kurumların hangi destekleri sağladıklarına dair özetlenmiş bilgileri okurlarımızın dikkatine sunuyoruz:

TÜBİTAK DESTEKLERİ
1001-Bilimsel ve Teknolojik Araştırma
Projelerini Destekleme Programı
1002-Hızlı Destek Programı
1003-Öncelikli Alanlar Ar-Ge Destekleme Programı
1005-Ulusal Yeni Fikirler ve Ürünler Araştırma Destek Programı
1007-Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Programı
1010-Evrensel Araştırmacı (EVRENA) Programı
1505-Üniversite-Sanayi İşbirliği Destek Programı
1008-Patent Başvurusu Teşvik ve Destekleme Programı
3001-Başlangıç Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı
3501-Kariyer Geliştirme Programı

İkili Proje Destekleri
ERA-NET
ARDEB Ulusal ve Uluslararası Akademik Ar-Ge Destekleri
1512-Girişimcilik Aşamalı Destek Programı
1301-Bilimsel ve Teknolojik İşbirliği Ağları ve Platformları Kurma Girişimi Projeleri (İŞBAP) Destekleme Programı
1501-TÜBİTAK Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı
1503-Proje Pazarları Destekleme Programı
1507-TÜBİTAK KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı
1511-TÜBİTAK Öncelikli Alanlar Araştırma

Teknoloji Geliştirme ve Yenilik P. D. P.
1514-Girişim Sermayesi Destekleme Programı (GİSDEP)
1602-TÜBİTAK Patent Destek Programı
1007-Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini D.P.
1601-Yenilik Girişimcilik Alanlarında Kapasite Artırılmasına Yönelik D.P.
1509-TÜBİTAK Uluslararası Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı
TEYDEB Ulusal ve Uluslararası Sanayi Ar-Ge Destekleri
2238-Girişimcilik ve Yenilikçilik Yarışmaları Programı
2239-Girişimcilik ve Yenilikçilik Eğitim  ve Araştırma Faaliyetlerini Destekleme  Programı

Girişimcilik Destekleri
2229-Bilimsel Eğitim Etkinliklerini Destekleme Programı
2237-Proje Eğitimi Etkinliklerini Destekleme Programı
2223-B-Yurt İçi Bilimsel Etkinlik Düzenleme Desteği
2223-C-Çok Katılımlı Uluslararası Etkinlik Düzenleme Desteği
2223-D-İşbirliği ve Öncelikli Alanlarla İlgili Etkinlik Düzenleme Desteği
2224-A-Yurt Dışı Bilimsel Etkinliklere Katılma Desteği Programı
2231-TÜBİTAK-Lindau Bilimsel Etkinliklere Katılma Desteği Programı
2224-B-Yurt İçi Bilimsel Etkinliklere Katılım Desteği

Konsorsiyum Oluşturma Amaçlı Seyahat Desteği
ICGEB (Uluslararası Gen Mühendisliği ve Biyoteknoloji Arş. Mer.) Destekleri

Etkinlik Destekleri
5001-Akademik e-Kitap Çağrısı
5002-Akademik e-Ders Çağrısı
4003-Bilim Merkezi Kurulması Destek Programı
4004-Doğa Eğitimi ve Bilim Okulları
4005-Bilim ve Toplum Yenilikçi Eğitim

Uygulamaları
4006-TÜBİTAK Bilim Fuarları Destekleme Programı

KOSGEB DESTEKLERİ
Girişimcilik Destekleri: 200.000 TL
Ar-Ge ve İnovasyon Destek Programı:    1.500.000 TL
Endüstriyel Uygulama Destek Programı:  818.000 TL
Stratejik Ürün Destek Programı:  5.000.000 TL
İşletme Geliştirme Uluslararasılaşma Destekleri: 1.000.000 TL
KOBİ Genel Destek Programı:  470.000 TL
İşbirliği Güçbirliği Destek Programı:  1.500.000 TL
Teknolojik Ürün Tanıtım ve Pazarlama: 150.000 TL
Yerli Makine ve Teçhizat Alımı Destek: 300.000 TL

TTGV DESTEKLERİ
Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV), 24 özel sektör, 5 kamu, 11 şemsiye kuruluş ve 15 gerçek kişinin bir araya gelmesi ile kurulmuş bir Vakıf'tır.
Türkiye  Cumhuriyeti  ve  Dünya  Bankası  arasında  imzalanmış  olan  bir uluslararası  borç  anlaşması gereğince kurulmuş olduğu için, TTGV ‘Kanunla Kurulmuş Vakıf’ statüsüne sahip 4 Vakıf'tan biridir. Sanayi sektörüne şu destekleri veriyor:

Teknoloji Geliştirme Projeleri Desteği: En fazla 1.000.000 Dolar (geri ödemeli)
Ticarileştirme Projeleri Desteği: En fazla 1.000.000 Dolar (geri ödemeli)
İleri Teknoloji Projeleri Desteği (İTEP): En fazla 3.000.000 Dolar (geri ödemeli)
Çevre Proje Destekleri: En fazla 1.000.000 Dolar (faizsiz geri ödemeli)
Enerji Verimliliği Desteği: En fazla 100.000-1.000.000 Dolar (faizsiz geri ödemeli)
Yenilenebilir Enerji Desteği: En fazla 1.000.000 Dolar (faizsiz geri ödemeli)

TİCARET BAKANLIĞI DESTEKLERİ
Ticaret Bakanlığı Fiyat İstikrar ve Destekleme Fonu’ndan sağlanan kaynak ile yurtdışı pazarlara açılım faaliyetlerine sistematik bir destek sağlamaktadır. Destek paketinin içeriğinde şu başlıklar bulunmaktadır:
Proje Desteği: En fazla 1.000.000 dolar
Ofis Kira Desteği: Yıllık 20.000 dolar (6 yıl)
Yönetici İstihdamı: Yıllık 30.000 dolar (6 yıl)
Personel İstihdamı: Yıllık 13.000 dolar (6 yıl)
Danışmanlık: Yıllık 15.000 dolar
Tanıtım ve Pazarlama: Yıllık 50.000 dolar (6 yıl)
Pazar Araştırması: Yıllık 5 kere, 5.000 dolar
Yurtdışı Fuar Katılım: En fazla 15.000 dolar
Konferans Katılımı: En fazla 5.000 dolar
Yurtdışı Eğitim: Yıllık en fazla 25.000 dolar
Yazılım Desteği: Yıllık en fazla 25.000 dolar
Sigorta Desteği: Yıllık en fazla 25.000 dolar
Yarışmalara Katılım: Yıllık en fazla 5.000 dolar

SEKTÖR ÖRGÜTLERİNE DESTEKLER:

Tanıtım ve Pazarlama: Yıllık en fazla 100.000 dolar
Yurtdışı Fuar Katılımı: Fuar başına 15.000 dolar
Fuar Organizasyonu: En fazla 190.000 dolar
Konferans Katılım: En fazla 5.000 dolar
Organizasyon: En fazla 190.000 dolar
Heyet Desteği: Program başına 150.000 dolar

TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI DESTEKLERİ
Bakanlık, ‘Tarım Sektörü’ işletmelerinin  Ar-Ge proje faaliyetlerine şu destekleri sağlamaktadır:
- Alet, makine, teçhizat, yazılım ve donanımlar,
- Dayanıklı taşınır malzeme ve sarf malzemeleri,
- Araştırmanın gerektirdiği tohum, ilaç, gübre, hormon ve benzeri girdi alımları,
- Anket, deneme, analiz ve danışmanlık v.b. hizmet alımları,
- Projede kullanılan cihaz, ekipman, sera ve benzeri gibi (bina, laboratuvar gibi yapılar hariç) bakım onarım giderleri,
- Yurtiçi seyahat giderleri,
- Nakliye giderleri,
- Proje konusuyla ilgili toplantı, konferans, sempozyumlara katılım ücretleri.
- Bakanlık ayrıca çiftçilik faaliyetlerini, Biyolojik Mücadele Desteği, Organik Tarım ve İyi Tarım Desteği, Alternatif Ürün Desteği gibi programlarla da desteklemektedir.

SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI DESTEKLERİ
YEP’e göre Bakanlığın yürüttüğü destek programlarının TÜBİTAK’a devri öngörülmektedir. Bakanlık, Ar-Ge Merkezleri Desteği kapsamında  şu destekleri uygulamaktadır:

- Gelir Vergisi Stopajı Desteği
- Sigorta İşveren Primi Desteği
- Ar-Ge ve Tasarım Vergi İndirimi
- Damga Vergisi İstisnası
- Gümrük Vergisi İstisnası
- Temel Bilimler Personel İstihdamı Desteği
- Siparişe Dayalı Ar-Ge ve Tasarım Faaliyetleri Desteği.

KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI DESTEKLERİ
- Teknik Yardım Desteği
- Kültür Yatırımları Desteği
- Turizm Teşvikleri
- Uçak Turizm Desteği
- Kruvaziyer Turizm Desteği
- Taşınmaz tahsisleri
- Turizm kredileri
- Yabancı uzman ve personel çalıştırabilme desteği.

KALKINMA AJANSI DESTEKLERİ
Kalkınma ajansları bölgeler bazında yatırımcı KOBİ’leri, Doğrudan Finansman Desteği programları kapsamında, yüzde 50 hibe ile desteklemektedir. Ajanslar ayrıca KOBİ’leri, Faiz Desteği, Faizsiz Kredi Desteği gibi mali araçlarla ve teknik yardımlarla güçlendirmekte, destek, girişimci ve yenilikçi fikirlerin iş kurmaya dönüşmesini de kapsamaktadır.

OSB’LERE SAĞLANAN TEŞVİK, DESTEK VE MUAFİYETLER
OSB’ler günümüzde teknoloji yatırımları için cazip merkezler hüviyetini kazanmaktadır. Ürün yerlileştirme ve millileştirme açısından Türkiye’nin taşıdığı kapasite ve potansiyelin büyük bölümü OSB’lerde toplanmaktadır. OSB’lerin tüzel kişiğiliğine ve OSB’lerde faaliyet gösteren işletmelere aşağıdaki destekler sağlanmaktadır:

OSB tüzel kişiliğine destekler:
- Bakanlık kredisi: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Yatırım Programı’nda yer alan OSB’lerden;
A) Kalkınmada Öncelikli Yörelerde (K.Ö.Y.) bulunanlar ile ileri teknoloji gerektiren ihtisas OSB’lerin arsa, altyapı ve genel idare giderleri,
B) Normal ve Gelişmiş Yörelerde bulunan OSB’lerin altyapı ve genel idare giderleri;
a) Kalkınmada öncelikli yörelerde, yüzde  2 faiz oranı ile 5 yılı ödemesiz olmak üzere toplam 15 yıl geri ödemeli,
b) Normal illerde,  yüzde 7 faiz oranı ile 3 yıl ödemesiz olmak üzere toplam 11 yıl geri ödemeli,
c) Gelişmiş illerde, yüzde 12 faiz oranı ile 2 yıl ödemesiz olmak üzere toplam 9 yıl geri ödemeli kredilendirilebilmektedir.

Ayrıca;
- 49 İl ve Kalkınmada Öncelikli Yöreler kapsamındaki diğer illerde (54 il) OSB kurulacak alandaki Hazine’ye ait taşınmazlar OSB’lere bedelsiz olarak devredilebilir (Bedelsiz yatırım yeri tahsisi).
- Vergi muafiyetleri:  5 yıl süre ile Emlak Vergisi, Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi, arsa ve işyeri teslimlerinde KDV, bina inşaat ve yapı kullanma izni harcı, Kurumlar Vergisi, Tevhid ve İfraz İşlem Harcı,
- Merkezi atıksu arıtma tesisi bedeli muafiyetleridir.

OSB’lerde yer alan işletmelere:
- 49 İl ve Kalkınmada Öncelikli Yöreler kapsamındaki diğer illerde (54 il) bulunan OSB’lerde bedelsiz arsa tahsisi.
- Kanun kapsamına giren 49 ildeki OSB’lerde yer alan işyerleri ile ilgili olarak;
a) Gelir Vergisi ve Stopaj’ın tamamı terkin edilir. 
b) SSK primi işveren hissesinin tamamı Hazine’ce karşılanır.
c) Enerji giderlerinin yüzde 50’sine kadar olan kısmı Hazine’ce karşılanır.

- Gümrük Vergisi ve Toplu Konut Fonu istisnası.
- Katma Değer Vergisi istisnası (OSB dışındaki teşvik belgeli yatırımlar için de geçerlidir).
- OSB’lere taşınacak yatırımlar için bütçe kaynaklı kredi.
- 5 yıl süre ile Emlak Vergisi, bina inşaat ve yapı kullanma izni harçları,
- Tevhid ve ifraz işlem harçları ile
- Merkezi atıksu arıtma tesisi işleten bölgelerde yer almaları koşuluyla atıksu bedeli muafiyeti.