Hasta haklarınızı biliyor musunuz?

Ülkemizde 1998 yılında 26 Ekim ‘Hasta Hakları Günü’ olarak kabul edilmiştir. Hastanın öncelikle yararını gözeterek zarar görmemesini, özerkliğini ve hakça bir sağlık hizmeti alabilmesini hedefleyen düzenlemeler bulmak mümkündür. Ülkemizde hasta haklarına ilişkin bir kanun bulunmamaktadır. Ancak hasta haklarının özel olarak ele aldığı kurallar, 1928’de çıkarılmış tıp mesleğinin uygulanmasına ilişkin bir yasada ve 1999’da değiştirilerek adı ‘Tıp Meslek Ahlak İlkeleri’ olan, daha önce 1961’de çıkarılmış bulunan, ‘Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi’nde yer almaktadır. Bunun yanı sıra Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan “Hasta Hakları Yönetmeliği”, 1 Ağustos 1998’de Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Hasta haklarının düzenlendiği bu yönetmeliğin amacı temel insan haklarının sağlık hizmetleri sahasındaki yansıması olan ve başta Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda, diğer mevzuatta ve milletlerarası hukuki metinlerde kabul edilen ‘hasta hakları’nı somut olarak göstermek ve sağlık hizmeti verilen bütün kurum ve kuruluşlarda ve sağlık kurum ve kuruluşları dışında sağlık hizmeti verilen hallerde, insan haysiyetine yakışır şekilde herkesin ‘hasta hakları’ndan faydalanabilmesine, hak ihlallerinden korunabilmesine ve gerektiğinde hukuki korunma yollarını fiilen kullanabilmesine dair usul ve esasları düzenlemektir.

Her hak önemlidir. Ancak hastalar açısından sağlık kuruluşlarında haklarını arayabilmeleri daha önemlidir. Çünkü çoğu hasta haklarının ne olduğunun bilincinde değildir. Bu nedenle sağlık kuruluşlarında hastalara haklarının ne olduğuna dair bilgilendirme yapmak gerekmektedir. Yönetmelikte hastaların belli başlı hakları şöyledir:

1) Adalet ve Hakkaniyete Uygun Olarak Faydalanma hakkı: Hasta, adalet ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde sağlıklı yaşamanın teşvik edilmesine yönelik faaliyetler ve koruyucu sağlık hizmetleri de dahil olmak üzere, sağlık hizmetlerinden ihtiyaçlarına uygun olarak faydalanma hakkına sahiptir. Bu hak, sağlık hizmeti veren bütün kurum ve kuruluşlar ile sağlık hizmetinde görev alan personelin adalet ve hakkaniyet ilkelerine uygun hizmet verme yükümlülüklerini de içerir.

2) Bilgi İsteme hakkı: Hasta, sağlık hizmetlerinden nasıl faydalanabileceği konusunda bilgi isteyebilir. Bu hak, hangi sağlık kuruluşundan hangi şartlara göre faydalanılabileceğini, sağlık kurum ve kuruluşları tarafından verilen her türlü hizmet ve imkânın neler olduğunu ve müracaat edilen kuruluşta verilen sağlık hizmetlerinden faydalanma usulüne öğrenme haklarını da kapsamaktadır. Ayrıca ek olarak;
a) Bütün sağlık kurum ve kuruluşları, hastayı bilgilendirmek için yeterli teknik donanımı haiz birimi oluşturmak;
b) Bu birimde, hastaya kesin ve yeterli bilgi verebilecek nitelik ve ehliyete sahip personeli daimî olarak istihdam etmek,
c) Hastanın ihtiyacı olan birimlere kolayca ulaşabilmesini temin etmek üzere, kuruluşun uygun yerlerinde bilgilendirici tabela, broşür ve işaretler bulundurmak gibi tedbirleri almak zorundadır.

3) Sağlık Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme hakkı: Hasta; tabi olduğu mevzuatın öngördüğü usul ve şartlara uyulmak kaydı ile sağlık kurum ve kuruluşunu seçme ve seçtiği sağlık kuruluşunda verilen sağlık hizmetinden faydalanma hakkına sahiptir. Mevzuat ile belirlenmiş sevk sistemine uygun olmak şartı ile hasta sağlık kuruluşunu değiştirebilir. Ancak, kuruluşu değiştirmenin hayati tehlikeye yol açıp açmayacağı ve hastalığının daha da ağırlaşıp ağırlaşmayacağı hususlarında hastanın tabip tarafından aydınlatılması ve hayati tehlike bakımından sağlık kuruluşunun değiştirilmesinde tıbben sakınca görülmemesi esastır.

4) Personeli Tanıma, Seçme ve Değiştirme Hakkı: Hastaya talebi halinde, kendisine sağlık hizmeti verecek veya vermekte olan tabiplerin ve diğer personelin kimlikleri, görev ve unvanları hakkında bilgi verilir. Mevzuat ile belirlenmiş usullere uyulmak şartı ile hastanın, kendisine sağlık hizmeti verecek olan personeli serbestçe seçme, tedavisi ile ilgilenen tabibi değiştirme ve başka tabiplerin konsültasyonunu istemek hakkı vardır.

5) Öncelik sırasının belirlenmesini isteme hakkı: Sağlık kuruluşunun hizmet verme imkanlarının yetersiz veya sınırlı olması sebebiyle sağlık hizmeti talebi zamanında karşılanamayan hallerde, hastanın, öncelik hakkının tıbbi kriterlere dayalı ve objektif olarak belirlenmesini istemek hakkı vardır. Acil ve adli vakalar ile yaşlılar ve engelliler hakkında öncelik sırasının belirlenmesinde ilgili mevzuat hükümleri uygulanır.

6) Tıbbi Gereklere Uygun Teşhis, Tedavi ve Bakım Görme hakkı: Hasta, modern tıbbi bilgi ve teknolojinin gereklerine uygun olarak teşhisinin konulmasını, tedavisinin yapılmasını ve bakımını istemek hakkına sahiptir. Tababetin ilkelerine ve tababet ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı veya aldatıcı mahiyette teşhis ve tedavi yapılamaz.

7) Kayıtları İnceleme ve Kayıtların Düzeltilmesini İsteme hakkı: Hasta, sağlık durumu ile ilgili bilgiler bulunan dosyayı ve kayıtları, doğrudan veya vekili veya kanuni temsilcisi vasıtası ile inceleyebilir ve bir suretini alabilir. Bu kayıtlar, sadece hastanın tedavisi ile doğrudan ilgili olanlar tarafından görülebilir. Ayrıca hasta; sağlık kurum ve kuruluşları nezdinde bulunan kayıtlarında eksik, belirsiz ve hatalı tıbbi ve şahsi bilgilerin tamamlanmasını, açıklanmasını, düzeltilmesini ve nihai sağlık durumu ve şahsi durumuna uygun hale getirilmesini ve raporlara itiraz durumunda yeni rapor düzenlenmesini isteyebilir.

8) Mahremiyete Saygı Gösterilmesi hakkı: Hastanın, mahremiyetine saygı gösterilmesi esastır. Hasta mahremiyetinin korunmasını açıkça talep de edebilir. Her türlü tıbbi müdahale, hastanın mahremiyetine saygı gösterilmek suretiyle icra edilir. Ölüm olayı, mahremiyetin bozulması hakkını vermez. Eğitim verilen sağlık kurum ve kuruluşlarında, hastanın tedavisi ile doğrudan ilgili olmayanların tıbbi müdahale sırasında bulunması gerekli ise; önceden veya tedavi sırasında bunun için hastanın ayrıca rızası alınır. Peki mahremiyete saygı gösterilmesi ve bunu istemek hakkı neleri kapsamaktadır?
a) Hastanın, sağlık durumu ile ilgili tıbbi değerlendirmelerin gizlilik içerisinde yürütülmesini,
b) Muayenenin, teşhisin, tedavinin ve hasta ile doğrudan teması gerektiren diğer işlemlerin makul bir gizlilik ortamında gerçekleştirilmesini,
c) Tıbben sakınca olmayan hallerde yanında bir yakınının bulunmasına izin verilmesini,
d) Tedavisi ile doğrudan ilgili olmayan kimselerin, tıbbi müdahale sırasında bulunmamasını,
e) Hastalığın mahiyeti gerektirmedikçe hastanın şahsi ve ailevi hayatına müdahale edilmemesini,
f) Sağlık harcamalarının kaynağının gizli tutulmasını kapsar.

9) Tedaviyi Reddetme ve Durdurma hakkı: Kanunen zorunlu olan haller dışında ve doğabilecek olumsuz sonuçların sorumluluğu hastaya ait olmak üzere; hasta kendisine uygulanması planlanan veya uygulanmakta olan tedaviyi reddetmek veya durdurulmasını istemek hakkına sahiptir. Bu halde, tedavinin uygulanmamasından doğacak sonuçların hastaya veya kanuni temsilcilerine veyahut yakınlarına anlatılması ve bunu gösteren yazılı belge alınması gerekir.

10) İnsani Değerlere Saygı Gösterilmesi ve Ziyaret-Refakatçi Bulundurma hakkı: Hasta, kişilik değerlerine uygun bir şekilde ve ortamda sağlık hizmetlerinden faydalanma hakkına sahiptir. Sağlık hizmetlerinde görev alan bütün personel; hastalara, yakınlarına ve ziyaretçilere güleryüzlü, nazik, şefkatli ve sağlık hizmetleri ile ilgili mevzuat ve bu Yönetmelik hükümlerine uygun şekilde davranmak zorundadır. Muayene ve tedavi sırasında hastaya yardımcı olmak üzere; mevzuatın ve kurum imkanlarının elverdiği ve hastanın sağlık durumunun gerektirdiği ölçüde, tedaviden sorumlu olan tabibin uygun görmesine bağlı olarak, refakatçi bulundurulması istenebilir.

Yukarıda bir kısmı verilen bu hasta haklarının ihlal edilmesi veya hastaya yanlış tanı konulması, yanlış tedavinin uygulanması durumunda ayrıca yönetmelik hastaya dava, şikâyet ve müracaat hakkını da vermektedir. Böyle bir durumda hasta önce hastanede bulunan, ‘Hasta Hakları Birimi’ne müracaat edecektir. Her hastanede veya sağlık kuruluşunda hasta hakları birimi olmayabilir. İl sağlık müdürlüğü; üniversite hastaneleri özel sağlık kurum ve kuruluşları, kamu hastaneleri, ağız diş sağlığı merkezleri, aile sağlığı merkezleri ve toplum sağlığı merkezlerinden gelen başvuruları değerlendirmek, karara bağlamak, öneri sunmak ve düzeltici işlemleri belirlemek üzere Hasta Hakları Kurulu mevcuttur, hasta bu kurullara da yazılı bir şekilde başvuru yapabilir. İzlenecek olan süreçte hastaya yanlış tedavi uygulayan veya hasta hakkını ihlal eden sağlık personeli veya hekimden bir savunma istenecek ve ona göre inceleme yapılacaktır.

Hastanın, uygulanan tedaviden zarar görmesi durumunda hukuk mahkemelerine başvurarak zararını giderme hakkı da mevcuttur. Böylece hasta, doğan zararını duruma göre hastaneden/doktordan tahsil edecektir. Ayrıca hastanın hekim tarafından rızası dışında veya yanlış bir tedavi görmesi sonucunda bulunduğu il savcılığına müracaat ile ceza hukuku kapsamında şikâyette bulunma hakkı da mevcuttur.