Ekonomist Burak Saltoğlu: “Yüzde 5 büyümeyi doğal yollarla sağlamak zor”

KobiEfor: 2018 yılında yaşanan ekonomik krizin temel nedeni neydi?
Burak Saltoğlu: Kriz aslında bir özel sektör borç krizi olarak nitelendirilebilir. İhracatçı olmayan şirketlerin uzun vadeli döviz borçlarının sert artan kurlarla yönetememesi krizi tetiklemiştir. ABD ile ilişkilerdeki sorun, iç politikalardaki belirsizlikler ve ekonominin kapasitesinin ötesinde büyümesi de krizi destekleyen nedenler arasındadır. 2018 Ağustos’ta tepe yapan krizin belki de etkili kısmı geçti gibi eğer yeni bir dış ya da iç şok gelmezse. Temel soru burada oluşan yüksek işsizlik ne kadar bir sürede normalleşecek? Yeni oluşan toparlanma süreci ne kadar sürecek? Bu süreç ne kadar sürdürülebilir?

KobiEfor: Hükümetin ‘dengelenme’ ekonomisi olarak dile getirdiği küçülmeden çıkış nasıl olacaktır?
Burak Saltoğlu: Ekonominin yüzde 7’li büyüme seviyesinden önce yüzde 2’li sonra 0’lı seviyelere gelmesi sonrası ithalat talebinde ciddi bir düşüş olmuştur. Bu da temelde döviz kurunda belirli bir istikrar getirmiştir. Türkiye gibi genç ve nüfus artışı yüzde 1.2 olan bir ülke için bu tür daralmaların işsizlik gibi önemli bir yansıması olmaktadır. Gelinen noktada beklenen çok hassas dengeler var. Çıkış olacak ama esas sorun çıkışın kontrollü bir hızla gerçekleşmesi. Normalde bu tür bir küçülmeden hemen hızlı büyümeye geçiş çok kolay olmaz. Kurun, enflasyonun ve faizin düşüşü tüketici üzerinde belirli bir olumlu psikoloji yaratacaktır.
Bunun dışında özellikle özel sektör yatırımlarının bu algı değişimine destek vermesi lazım. Burada güven unsuru devreye giriyor. Ekonomiye daha fazla güven duyulması için bazı hamleler ve belki de zaman lazım. Bu süreci çok etkili hamlelerle düzeltemezsek belki zamana yaymak daha etkili bile olabilir.

KobiEfor: Bu yıl için yüzde 5’lik bir büyümeöngörülüyor. Bu beklentiler fizibil midir?
Burak Saltoğlu: Bu beklentiyi normalde gerçekleştirmek çok kolay değil. Ama bu şartlarda yüzde 3 üstü büyüme mümkün ve daha sürdürülebilir. Geçmişte olduğu gibi Türkiye ekonomisinde hızlı ve katkılı büyümeler genelde bir kaç yıl içinde ters tepmiştir. Yüzde 5'i de doğal yollarla sağlamak biraz zor. Buna sağlanacak katkılar genelde olumsuz yan etkiler doğuruyor. Hem işsizlik ve hem de bir olası erken seçim nedeniyle bir an evvel büyümenin normalleşmesi istenebilir. Ama henüz kriz yaralarını tam sarmadığımız için bu dönem biraz temkinli olmakta yarar var.

KobiEfor: Ekonomide ciddi bir işsizlik sorunuile karşı karşıyayız. Bu alanda yapılması gerekenlere ilişkin sizin öngörünüz nedir?
Burak Saltoğlu: Önce konunun nedenini iyi anlamak lazım. Geçmişte en çok istihdam çeken sektörlerin inşaat ve benzeri sektörler olduğunu öngörebiliyoruz. Bu sektörün dipten dönmesi nedeniyle belki biraz toparlanma olacak. Ama bu da zaman alacak. Ekonomide güvenin tekrar tesis edilmesi önemli. İstihdama verilen çok sayıda teşvik var. Bunların olumlu etkisini gördük mutlaka ama makro dengelerde bazı sorunlar bu toparlanmayı kolay sağlamıyor. Mikro seviyede çok farklı işler yapılmalı. Çok etkin ve kaliteli yetenek geliştirme kursları sertifikaları gerekebilir. Üniversite ve meslek yüksek okullarına entegre uzaktan eğitim ve sertifika kanallarını açmamız lazım. Öncelikle reel kesimin daha fazla yatırım yapmaya ikna olacağı bir güven ortamının tesisi sanki en önemlisidir.

KobiEfor: Enflasyonda, faizde ve döviz kurunda 2019 ve 2020 yılı öngörünüz nedir?
Burak Saltoğlu: 2020 ilk çeyreği ve ortasına kadar tüm bu parametreler daha sakin gidebilir. Sonrasında tekrar oynaklık olmaması önemli. Kur tahmini zor aslında TL dünya şartlarına göre hala değersiz. Ama biraz değerlenmesi için yabancı yatırımcının girişi gerekiyor.

KobiEfor: Ekonominin fabrika ayarlarına dönmesi çağrısı içinde yer alan ‘üretim ekonomisi’ne geçiş ve bu alanda yürütülen çalışmaları değerlendirir misiniz?
Burak Saltoğlu: Burada yapılan ve alınan çabaların çoğu olumlu. Ancak benim düşüncem bunun tüm paydaşlarla çok net ve koordine bir yol haritasına bağlı yapılıp yapılmadığına ilişkin kaygılarım mevcut. Öncelikle, reel sektörün çok farklı ve değişik dinamikleri var. Tüm bunları üretime dönüştürmek zor. Bu yeniden yapılanmanın şirket teşvikleri dışında da tarafları olmalı. Öncelikle çok daha derin bir araştırmayla daha etkin bir resim çekilmesi gerekiyor. Örneğin; tekrar toparlanmada inşaat kesimine alternatif bir sektör ya da sektörler neler olabilir? Bunun fizibilitesi önemli. Ciddi bir kaynak aktarımı ve vites değişimi gerekecek. Şu anda alınan önlemlerin etkisini en iyi ihtimalde 2021, 2022 gibi dönemlerde görebiliriz. Özetle; bu tür bir yapısal dönüşüm gerekiyor ama bu çok uzun vadeli planlar ve ciddi toplumsal ve ekonomik yatırımlar sonucu olabilir. Mevcut kriz ortamında tüm toplumu bu tür bir dönüşüme hazırlamak çok kolay değil.

KobiEfor: Cari açık vermeden büyümeye geçmek avantaj olarak görülse de bunun sürdürülebilirliği konusunda soru işaretleri var. Sizin görüşünüz nedir?
Burak Saltoğlu: Bu çok kolay değil. Belki yerli enerji üretimi gibi bir süreçte pozitif bir sürpriz olursa bir nebze mümkün. Ya da AB ülkelerinin ekonomisi daha iyi gitse biraz hızlı ihracat artışı sağlayabilirdik. Ancak bunların dışında alınan önlemlerin cari açık yaratmayacak kadar etkin olduğunu iddia etmek çok zor. En azından bir yıl sonra büyüme biraz arttığında tekrar bakmak lazım. Son ayki ithalat artışı ve tüketim mallarına olan talep artışından bu sorunun tamamen çözüldüğüne ilişkin bir sinyal almadık.

KobiEfor: Ekonomide yapısal reformlara öncelik isteniyor, bu alanda bir yol haritası sunsanız, neleri yazardınız?
Burak Saltoğlu: Öncelikle mevcut konunun ve sorunların toplu olarak çok daha iyi incelenmesi gerektiğini düşünüyorum. Mevcut sorunun röntgeninin çekilmesi bile oldukça zor ve çok katılımlı bir süreci olmalı. İkincisi, bu tür dönüşümlerin doğru yapılması durumunda bile etkilerini görmek yıllar alır. Toplumun burada beklentisi biraz aceleci gibi. Dönüşüm gereken alanlar sadece iktisat ve teknoloji değil. Bunları uygulayacak insan kaynağının sayı ve niteliğinin de yeterli olması şart. Bunlar zaman da alacak bir şey ve 70’lerden, 80’lerden gelen sorunları birden çözmek çok iddialı olur. Ama sürece, tüm bu dönüşümü ileriye taşıyacak genç neslin global rakiplerinden çok daha iyi yetiştirilmesiyle başlanması gerek.


KobiEfor: Dış konjonktür parlak gözükmüyor. Dünya ekonomisi büyüyemezse ne olur?
Burak Saltoğlu: Dünya ticareti daralınca bizim ihracat performansımız düşüyor. Şu anki kur seviyesi aslında çok iyi bir fırsat bizim ihracatçıya ama keşke başta AB olmak üzere ihracat müşterilerimiz daha yüksek büyüyebilse. Bu biraz zor görünüyor. Tek tesellimiz son dönem büyümede iç talep etkisi de olacağı için bize olumsuz etkisi yine de sınırlı kalacak olmasıdır.