Sürdürülebilirlik, kalite, güvenlik, standardizasyon, izlenebilirlik, karlılık ve verimlilik için; Endüstriyel Metroloji ve Kalibrasyon Hizmetleri

Dijital dönüşüm fırtınasına tutulduğumuz veri çağında; hayatın her alanında kaliteli, ulusal ve uluslararası standartlarda üretim, hizmet, ticaret gibi ekonominin yapıtaşlarının sürdürülebilirliği ve güvenilirliğini sağlamada ‘Endüstriyel Metroloji ve Kalibrasyon Hizmetleri’ en önemli araç olarak öne çıkıyor. İşletmelerin doğru ve stratejik kararlar alabilmesi ancak güvenilir verilerle mümkün. Hatalı ölçümlere bağlı alınan kararlar ve uygulamalarsa işletmelerin prestij, işgücü, verimlilik, karlılık ve para kaybetmesine neden oluyor. Bu noktada ‘Metroloji ve Kalibrasyon Hizmetleri’ ile doğru ölçüm ve testler, doğru veriler, doğru uygulamalar, stratejik kararların doğru şekillenmesi, izlenebilirlik, güvenlik, standardizasyon, verimlilik, karlılık, zaman ve maliyet tasarrufu ile sürdürülebilirlik demek.
Endüstri 4.0, Büyük Veri (Big Data) ve Yapay Zeka (Al) alanlarındaki yeni gelişimlerle yeniden şekilleniyor. Dijital dönüşümün büyük veri ve yapay zekayla hızlandığı işletmelerde endüstriyel metroloji ve kalibrasyon hizmetlerinde kullanılan teknolojiler de yeni nesil teknolojilere evriliyor.

Endüstriyel metroloji ve kalibrasyon hizmetlerinin önemi ve amaçları
Türk Standardları Enstitüsü (TSE), metroloji ve kalibrasyon kavramlarının yaşamımızdaki önemi ve gerekliliğini şu sorularla vurguluyor:
• Pazardan aldığınız meyve sebzelerin bozuk bir terazi ile tartılmasını nasıl karşılarsınız?
• Yükseklik göstergesi hatalı bir uçakla yolculuk etmek ister misiniz?
• Hangi işadamı hatalı ölçen bir cihazdan dolayı maddi ve manevi kayıplara kayıtsız kalabilir?
• Doğru ölçmeyen bir teşhis veya tedavi cihazı ile muayene veya tedavi olmak ister misiniz?
• Evlerimizde elektrik, su ve doğalgaz gibi hizmetlerin bedellerini tespit etmeye yarayan sayaçların kullanılan miktardan daha fazla değerler göstermesini kabullenebilir miyiz?

Bu örneklerin sayısını çoğalttığımızda ölçüm cihazlarının hayatımızın vazgeçilmez parçası olduğunu ifade eden uzmanlar, ölçüm cihazlarından elde edilen hatalı ölçüm sonuçlarının; zaman, işgücü ve en önemlisi de prestij kaybına neden olduğuna dikkat çekiyor. TSE’nin verdiği bilgilere göre; doğru ve güvenilir ölçme faaliyetleri bilimsel, ticari, ahlaki ve sosyal boyutları olan ve sağlanamaması durumunda ailevi, toplumsal, bölgesel, ulusal ve uluslararası ilişkileri olumsuz yönde etkileyecek ölçüde öneme sahip. Her ülkenin kendi şartlarına, bilimsel ve teknolojik alanlardaki gelişimine özgü ölçüm cihazları ve sistemleri bulunduğu belirtilen TSE açıklamasında, ölçüm sistemine bağlı faaliyetlerin ulusal düzeyde uyumlu olmasına rağmen uluslararası ilişkilerde karışıklıklara neden olduğu, bu nedenle uluslararası alanda bilimsel, teknolojik ve ticari faaliyetlerde paralelliğin sağlanması amacıyla SI (Uluslar Arası Birim Sistemi) kabul edildiği, seviyesine ve sahasına bakmaksızın ölçmeyle ilgili her türlü faaliyetin, bir bilim dalı olan metroloji kavramı ile tanımlandığı anlatılıyor.

Metroloji, Endüstriyel Metroloji ve Kalibrasyon nedir, ne için gereklidir?
TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü, “Endüstriyel Metroloji”yi şöyle tanımlıyor: “Endüstriyel metroloji, sanayide, üretimde ve testlerde kullanılan ölçüm cihazlarının, insanların hayat kalitesini korumak ve akademik araştırmalarda kullanılmak için yeterli seviyede çalışmalarını güvence altına almaya yöneliktir.”

Metrolojinin faaliyet alanları: Metroloji ölçüm bilimidir ve metroloji üç ana faaliyeti kapsar:
1) Uluslararası düzeyde kabul edilmiş ölçüm birimlerinin tanımı, örneğin; metre.
2) Ölçüm birimlerinin bilimsel yöntemlerle gerçekleştirilmesi, örneğin; metrenin lazerler kullanılarak elde edilmesi.
3) İzlenebilirlik zincirinin, bir ölçümün değeri ve kesinliğinin belirlenmesi, belgelenmesi ve bu bilginin yayılması ile kurulması. Örneğin; hassas mühendislik atölyesindeki mikrometre vida ile birincil seviye optik uzunluk metrolojisi labaratuvarı arasındaki belgelenmiş ilişki.

Metrolojinin sınıflandırılması: Metroloji, karmaşıklık ve doğruluk derecesine göre üç kategoride ele alınır:
1) Bilimsel Metroloji, ölçüm standartlarının düzenlenmesi, geliştirilmesi ve muhafazasıyla en üst seviyede ilgilenir. Uluslararası geçerliliği olan primer standardların ülke düzeyinde oluşturulmasıyla ilgili faaliyetler için Türkiye’de TÜBİTAK bünyesinde hizmet veren Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME) görevlendirilmiştir.
2) Endüstriyel Metroloji, sanayide, üretimde ve testlerde kullanılan ölçüm cihazlarının, insanların hayat kalitesini korumak ve akademik araştırmalarda kullanılmak için yeterli seviyede çalışmalarını güvence altına almaya yöneliktir. 132 Sayılı Kuruluş Kanunu ile TSE endüstriyel alanda kalibrasyon hizmetlerinin yürütülmesi konusunda görevlendirilmiştir.
3) Yasal Metroloji (Kanuni-Legal Metroloji), ekonomik işlemlerin şeffaflığını etkileyen, özellikle ölçüm cihazlarının yasal olarak doğrulanma zorunluluğunun bulunduğu durumlardaki ölçümlerle; ticarete esas teşkil eden ölçü ve kontrol aletlerinin kalibrasyonlarıyla ilgilenir. Bu kategoriye giren tüm cihazlar mecburi olarak kalibre ettirilmek zorundadır. Türkiye’de 3516 Sayılı Kanun ile T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bu konuda görevlendirilmiştir.

Kalibrasyon nedir, ne işe yarar?: TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü kalibrasyon kavramını şöyle tanımlıyor: “Bir ölçümün izlenebilirliğini sağlamanın temel aracı, ölçüm cihazının veya ölçüm sisteminin kalibrasyonu veya referans malzemedir. Kalibrasyon, bir cihazın, sistemin veya referans malzemenin performans özelliklerini belirler. Bu, genellikle ölçüm standartları veya sertifikalı referans malzemeleri ile doğrudan karşılaştırma ile sağlanır. Bir kalibrasyon sertifikası düzenlenir ve cihaz için çoğu zaman bir etiket hazırlanır. Bir cihazın kalibre edilmesini gerektiren dört ana neden: 1) İzlenebilirliği oluşturmak ve göstermek, 2) Cihazdan alınan değerlerin diğer ölçümlerle tutarlı olmasını güvence altına almak 3) Cihazdan alınan değerlerin doğruluğunu belirlemek ve 4) Cihazın güvenilirliğini belirlemektir.”

Uluslararası kuruluşlar
Metre Konvensiyonu: Doğru ve güvenilir bir ölçme sistemi, ölçme organizasyonu için 1800’lü yılların ortalarında kurulan ve bugün içinde farklı birçok komitenin yer aldığı, yaklaşık 50’yi aşkın ülkenin üye olduğu konvensiyondur.
CGPM: Metre Konvansiyonu’nun en üst karar organıdır.
CIPM: CGPM’deki katılımcı delegeler arasından seçilen 18 kişilik uzmanların oluşturduğu bir organ.
BIPM: Merkezi Sevre-Paris’te bulunan Uluslararası Metroloji Enstitüsü’dür. Üye ülkelerin metroloji enstitülerinde elde edilen fiziksel birimlere ait etalonların döngülü karşılaştırılma (intercomparison) faaliyetlerini organize eden idari  kuruluş.
NMI: Ulusal Metroloji Enstitüleri.
Ölçüm işlemlerinde uluslararası düzeyde güvenilir ve kabul edilir ölçüm sonuçlarını elde edebilmenin yolu yine bu konuda uluslararası kuralların uygulanmasıyla sağlanabilir. Bu kuralların temeli ise; “izlenebilirlik” ve “döngülü karşılaştırmalar”dır.

Endüstriyel ve bilimsel metroloji ile kalibrasyon hangi alanlarda kullanılır?
Kütle ile ilgili büyüklükler, elektrik ve manyetizma, uzunluk, zaman ve frekans, sıcaklık, fotometri ve radyometri, akışkanlar, akustik, ultrasonik ve titreşim, kimya, madde miktarı, elektrik ve manyetizma, iyonize radyasyon ve radyoaktivite, uzunluk, kütle, disiplinlerarası metroloji ve kalite, ısı sayaçları, gıda güvenliği, sağlık, tarım gibi alanlara ilişkin her türlü endüstriyel üretim alanında endüstriyel metroloji ve kalibrasyon kullanılır.

Endüstriyel metroloji ve kalibrasyonda kullanılan teknolojiler
Büyük Veri (Big Data). Yapay Zeka (Al) / Yapay Zeka Mühendisliği. Otonom araçlar / Dronlar. Robotlar / RPA (Robotik Süreç Otomasyonu). Sanal Gerçeklik Teknolojileri. OT / VT Teknolojileri / Akıllı sensörler, temas ve optik sensörler. Hiperotomasyon. Yüksek çözünürlüklü transmisyon elektron mikroskopları.  Gerçek zamanlı sinyal işleme ve yüksek performanslı veri işleme teknolojileri. Ölçüm yazılımları. Akıllı cihazlar. Lazer teknolojisi. 3D Tarama cihazları. 3 boyutlu ölçüm cihazları. Hassas metroloji ürünleri, optik ürünler. Ölçüm, değerlendirme ve yönetim yazılımları. Metroloji CT cihazları. Xray ve CT cihazları. Endüstriyel mikroskoplar. Elektron mikroskoplar. Görüntü Analiz Sistemleri. Metalografik Numune Hazırlama Cihazları. Sertlik ölçüm cihazları. Temizlik kontrol sistemleri. Kaynak ölçüm sistemleri. Endeskoplar. Hızlı kayıt kameraları. Triboloji test cihazları. Optik ölçüm cihazları. 3D koordinat ölçüm cihazları. Üç boyutlu lazer tarayıcılar. CNC video ölçüm sistemleri. Temassız dişli ölçüm sistemi. Üretim hattında ölçüm sistemleri. Geniş hacimli ölçüm cihazları. Klimatik ve korozyon test kabin sistemleri. Metalografi cihazları. Mekanik test cihazları. Penetrant (Girinim) test ürünleri. Girdap akımları test ürünleri. Lazer kaynak ölçüm kontrol sistemleri. Manyetik parçacık test ürünleri. Ultrasonik muayene test ürünleri. Radyografik test ürünleri. Demiryolu ve raylı sistemler ölçüm kontrol sistemleri. Portatif sertlik, kalınlık ve boya ölçüm ürünleri. Elektriksel test cihazları. Termal kameralar. Multimetreler. Pens ampermetreler. Laboratuvar ve çevresel ölçüm cihazları. Termometreler. Frekans ve zaman ölçerler. Kablolama sistemleri. Akım / Gerilim / Basınç / sıcaklık kalibratörleri. Çok fonksiyonlu kalibratörler. Ses seviyesi kalibratörleri. Titreşim (vibrasyon) simülatörleri. Akım / pH / Sıcaklık simülatörleri. Banyolar. Infrared kalibratörler. Nem üreteçleri. Nem kalibratörleri.

Endüstriyel metrolojinin ve kalibrasyonun işletmelere sağladığı faydalar ve avantajlar nelerdir?
• İşletmenin sürdürülebilirliği noktasında hayati önemdedir.
• İşletmenin üretim, hizmet ve ticaretinin hızlı, verimli, güvenilir, kaliteli olmasının temelini oluşturur.
• İşletmenin güvenirliliği, kalitesini, hızını, verimliliğini, prestijini, karlılığını artırır.
• İşletmelerin hatalı ölçüm, zaman, işgücü, verimlilik, karlılık ve prestij kaybını önler.
• İşletmelerin, üretim faaliyetleri, hizmetleri ve ticaretinin ulusal ve uluslararası standartlarda yürütülmesini sağlar.
• İşletmenin ürettiği ürünlerin; güvenlik, ticaret ve alışverişle ilgili şartların gerekli şartları yerine getirip getirmediğinin kontrolünü sağlamasına olanak sunar.
• İzlenebilirlik ve standardizasyon ve işletmede güvenli bir teknik altyapı oluşturulmasını sağlar.

On soruda Kalibrasyon
TSE’nin verdiği bilgilere göre;
1) Kalibrasyon nedir?: Kalibrasyon doğruluğundan emin olunan (izlenebilirliği sağlanmış) referans ölçüm cihazıyla doğruluğundan emin olunamayan bir ölçüm cihazını mukayese ederek ölçüm sonuçlarını raporlama işlemidir.
2) Kalibrasyon ne değildir?: Kalibrasyon bir ayarlama işlemi, bakım veya tamir değildir.
3) Hangi cihazlar kalibre edilmelidir?: Karar verme aşamalarında kullanılan (deney, muayene, tasarım, Ar-Ge, teşhis, tedavi, izleme vb.) cihazlar kalibre edilmelidir.
4) Kalibrasyon yaptırmak niçin gereklidir?: Ölçüm cihazının değerlerinin gerçek değerlere ne kadar yakın olduğunun tespiti için.
5) Kalibrasyon yaptırmak zorunlu mudur?: Endüstriyel alanda kalibrasyon tercihe bağlıdır (Ancak ISO 9000 veya benzer standardlara göre belge alınacaksa standardın gereği izleme ve ölçme cihazları zorunlu olarak kalibrasyona tabi tutulmaktadır).
6) Kalibrasyon ne zaman yaptırılmalıdır?: Cihaz ilk alındığında, tamir, ayar, bakım sonrası, cihazın ölçüm sonuçları ile ilgili herhangi bir şüphe oluştuğunda ve belirlenen periyotlarda kalibrasyon yapılmalı.
7) Kalibrasyonu yapılan cihaz hatası sıfır olan cihaz mıdır?: Kalibrasyon bir ayar veya hata düzeltme işlemi değildir, dolayısıyla kalibrasyonu yapılan cihaz hatası sıfır olan cihaz anlamına gelmez.
8) Hangi durumlarda kalibrasyon geçersiz olur?: Cihaz kalibrasyondan sonra çarpmaya, düşmeye maruz kalmışsa, hasar görmüşse, kalibrasyon süresi geçmişse kalibrasyonu geçersiz olur.
9) Kalibrasyon sertifikaları nerede muhafaza edilmelidir?: Cihazın kullanıldığı yerlerde muhafaza edilmelidir.
10) Kalibrasyon yaptırmazsam ne olur?: Doğru kararlar ancak güvenilir verilere bağlı olarak verilebilir. Hatalı ölçümlere bağlı alınan kararlar ve uygulamalar prestij, işgücü ve para kaybına neden olur.