Stratejik, sürdürülebilir kararlar almayı sağlayan teknolojiler; ‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’ Verimliliği ve rekabet gücünü artırıyor

Günümüz iş dünyasında, rekabetin artması ve karmaşık veri yığınlarının yönetilmesi, şirketlerin etkili kararlar alabilmeleri için öncelikli bir zorluk haline geldi. Üretimden satışa, pazarlamadan müşteri memnuniyetine, tedarik zincirinden lojistik ve ulaşıma, iş süreçlerinden operasyonlara, satış örgütlerine, bayilere, pazardan, sosyal medyaya kadar birçok alanda oluşan verilerin çoğu farklı yazılımlarda üretildiği için yönetilmesi, analizi, raporlanması ve anlamlandırılması oldukça güç. Bu durum da şirketlerin bilgi teknolojileri ve raporlama bölümlerine ciddi iş yükü getiriyor, yöneticilerin doğru bilgiye hızla ulaşmalarını ve stratejik kararları almalarını zorlaştırıyor. ‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’, bu zorluğu aşmada ve şirketlerin verimliliğini artırmada kritik bir rol oynuyor.
Büyük işletmelerden KOBİ’lere her ölçekteki işletme, şirket, kurum, kuruluş ve organizasyonun stratejik ve kritik kararlarını daha hızlı, kaliteli, doğru almasını sağlayan ‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’, zaman ve maliyet tasarrufu, çeviklik, esneklik, verimlilik artışı ve rekabet avantajı sunuyor. Yönetimin her aşamasında kullanışlı ‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri (İş Zekası ve KDS’ler)’, verileri depolayabilme, anlamlandırabilme, yönetebilme ve analiz gücüyle; stratejik ve kritik kararlarla büyümeyi, uzun vadeli planların yapılabilmesini, bu planların başarıyla hayata geçirilmesini ve rekabet gücünün artırılmasını sağlıyor.
Dijital dönüşüm fırtınasının yaşandığı Veri Çağı’nda güvenle yol almak, verilerini raporlamak, analiz etmek, depolamak, anlamlandırmak ve yönetmek, şirketinin karlılığını, başarısını, verimliliğini artırmak, sürdürülebilir rekabet avantajı sağlamak ve gelecek stratejilerini doğru belirlemek isteyenlerin tercih ettiği teknolojiler arasında ‘İş Zekası ve KDS’ler’ öne çıkıyor. Yöneticilerin işlerini büyük ölçüde hızlandıran ve kolaylaştıran, karar alma süreçlerine ciddi destek sunan ‘İş Zekası ve KDS’ler’ ile şirketler gelişen teknolojiyle mevcut verilerin daha hızlı, güvenilir ve kolayca sisteme işlenmesiyle gelecek stratejilerini daha sağlam adımlarla belirleyebiliyor, kaynaklarını verimli kullanabiliyor, ekosistemini koruyabiliyor. Şirketlere, zeka, çeviklik, esneklik, hız katan ‘İş Zekası ve KDS’ler’ gelişen, hızla büyüyen ve daha da güçlenen yapay zeka teknolojileriyle onları daha da ‘akıl’landırıyor.
Değişen pazar koşullarına karşı anında tepki verebilmek, verileri, süreci, kaynakları; iyi, etkin, verimli, doğru yönetebilmek, zorlu rekabet koşullarında daha akıllı, esnek, çevik olmak, süreci öngörüp stratejik ve kritik kararlar alabilmek, uzun vadeli planlar yapabilmek, sağlıklı büyümek isteyen şirketlerin sürdürülebilirliği için ‘İş Zekası ve KDS’ler’ önemli bir teknolojik yatırım olarak önplana çıkıyor. Sadece şirketler için değil, karar vericiler için de birçok fayda sunan ‘İş Zekası ve KDS’ler, karar vericilerin karar verme sürecinde yaptıkları; kendini iyi ifade edememe, kendine aşırı güven, yeniliği ve önceliği bilmeme ve olasılık tahminini gözardı etme gibi hatalarından dolayı ‘İş Zekası ve KDS’lere ihtiyaç duyuluyor. Yapay zeka veya akıllı aracı teknolojilere dayanan Akıllı Karar Destek Sistemleri ise seçilmiş bilişsel karar verme işlevlerini yerine getiriyor.

İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’nin önemi
“Bir kuruluşun verilerini toplamak, analiz etmek, işlemek ve anlamak için kullanılan bir dizi teknoloji, uygulama ve süreçlerin bir araya getirilmesi” diye tanımlanan ‘İş Zekası (Business Intelligence-BI)’, şirketlerin stratejik kararlar almak için veri tabanlı bilgiye erişmelerini sağlıyor. Bu bilgiler, genellikle raporlar, görselleştirmeler ve analizler aracılığıyla sunuluyor ve işletme performansını izlemek, trendleri tanımlamak ve gelecekteki eylemleri yönlendirmek için kullanılıyor. Belirsizlik ve karmaşıklık içeren karar verme süreçlerini desteklemek için tasarlanmış bilgisayar tabanlı sistemler olan ‘Karar Destek Sistemleri (KDS’ler), karar vericilere farklı senaryoları analiz etme, alternatif seçenekleri değerlendirme ve en uygun kararı alma konusunda yardımcı oluyor. ‘KDS’ler, genellikle veri madenciliği, yapay zeka ve simülasyon gibi teknolojileri içeriyor.
Günümüz iş dünyasında stratejik ve kritik bir öneme sahip ‘İş Zekası ve KDS’ler’, kuruluşların verimliliğini, rekabet güçlerini artırmak ve başarılı bir şekilde ilerlemek için gerekli olan veri tabanlı bilgileri sağlıyor. Bu nedenle, işletmelerin bu teknolojilere yatırım yapmaları ve onları etkin bir şekilde kullanmaları kritik önemde.

İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’nin bileşenleri ve sektörel kullanım alanları
İş Zekası bileşenleri: Raporlama. Çok Boyutlu Analiz Süreçleri. Mantıksal Çözümlemeler. Karmaşık Olay Analizi. İş Performans Yönetimi. Bir İş Sürecini Diğer Performans Ölçümleriyle veya Bu İş Sürecinin En İyileriyle Kıyaslama. Açıklayıcı ve Tahmine Dayalı Modelleme. Gerçeklere Dayalı Yönetim. Analitik Modelleme. Sayısal Analiz. Bilgi Çekme. OLAP-Çevrimiçi Analitik İşleme (Online Analytical Processing). OLTP-Çevrimiçi İşlem Yürütme (Online Transactional Processing). ETL-Veriyi Çekme, Dönüştürme, Yükleme (Extracting, Transforming, Loading). Veri Madenciliği (Data Mining). Veri Depoları (Data Warehouse). Süreç Madenciliği. Uyarılar.
KDS’lerin bileşenleri: Bazı uzmanlara göre; KDS’lerin bileşenleri; “Kullanıcılar, Veritabanı (veya Bilgi Tabanı), Model (Karar İçeriği ve Kullanıcı Ölçütleri) ve Kullanıcı Arabirimi” iken başka bazı uzmanlara göre ise şöyle: “Girişler (Analiz edilecek faktörler, sayılar ve özellikler), Kullanıcı Bilgisi ve Uzmanlığı (kullanıcı tarafından manuel analiz gerektiren girdiler), Çıktılar (KDS kararlarının üretildiği dönüştürülen veriler), Kararlar (KDS tarafından kullanıcı ölçütlerine dayalı olarak üretilen sonuçlar).
‘İş Zekası ve KDS’lerin sektörel kullanım alanları: Ham veri miktarının en çok olduğu alanlar; finans, telekomünikasyon, perakende, enerji, sağlık ve giderek diğer bütün sektörler ‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’nin alanına giriyor.

Karar Destek Sistemleri (KDS’ler) nelerdir?
Uzmanlar, lojistik, pazarlama, güvenlik ve sağlık gibi birçok alanda kullanılan ‘Karar Destek Sistemleri’nin, veri, model, grup, bilgi ve web tabanlı olmak üzere 5 ayrı grupta incelendiğini belirtiyor:
Veri odaklı Karar Destek Sistemi (KDS), karar vermeyi destekleyici birçok veri analizinin bulunduğu sistemler.
Model odaklı KDS, finansal, istatistiksel optimizasyon ve simülasyon gibi modellere sahip olan sistem.
Bilgi odaklı KDS, kurallar, prosedürler gibi özel olarak saklanan problem analizi ve çözmeye odaklı karar destek sistemi.
Grup KDS, çok kişiyle çalışmaya imkan veren sistem. Takım olarak çalışmayı da pekiştirip, bilgi paylaşımını destekliyor.
Web tabanlı KDS’ler, grup kararlı destek sisteminin bir üst versiyonu; birçok farklı konumda olan karar vericilerin, ortak bir ağ alanıyla çalışmasını sağlayan çok gelişmiş sistemler.
KDS’ler pasif ve aktif işbirliğine ve yardım moduna göre de sınıflandırılıyor. Daniel Power tarafından oluşturulan taksonomi şöyle:
İletişim odaklı KDS, paylaşılan bir görev üzerinde çalışan birden fazla kişiyi destekleyen işbirliği sağlıyor; örneğin; Google Dokümanlar veya Microsoft Groove gibi entegre araçlar bulunuyor.
Veri odaklı KDS, bir dizi şirket içi veriye ve bazen harici verilere erişim ve bunları manipüle etmeyi içeriyor.
Belgeye dayalı KDS, yapılandırılmamış bilgileri çeşitli elektronik formatlarda yönetiyor, alıyor ve işliyor.
Bilgi temelli KDS, olgular, kurallar, prosedürler veya benzer yapılar olarak saklanan özel problem çözme uzmanlığı sunuyor.
Model odaklı KDS, istatistiksel, finansal, optimizasyon veya simülasyon modeline erişim ve manipülasyon içeriyor. Model odaklı KDS, karar vericilere bir durumu analiz etmede yardımcı olmak için kullanıcıların sağladığı verileri ve parametreleri kullanıyor. Dikodess, açık kaynaklı, modele dayalı bir KDS jeneratörünün bir örneği.
Daniel Power, kurumsal çapta KDS’yi ve masaüstü KDS’yi ayırt ediyor. Kurumsal çapta KDS, büyük veri ambarı ile bağlantılı ve şirketteki birçok yöneticiye hizmet ediyor. Tek kullanıcılı KDS, tek bir yöneticinin bilgisayarında çalışan küçük bir sistem.

İş Zekası ve KDS’lerin işletmelere faydaları
• Veri tabanlı karar almayı sağlıyor ve tamamen kullanıcı kontrolünde: Duygusal etkilerden arınmış, objektif ve veriye dayalı karar almayı, bireysel ve grupsal olarak karar vermeyi, yönetim hiyerarşisindeki bütün yöneticilere desteği, kişiler arasındaki iletişimin, karar verme sürecinin hızlıca gelişmesini sağlıyor. Karar vericinin yerine geçmeden, karar vermesinde yardımcı oluyor.
• Hızlı erişim ve analiz, hızlı ve esnek sorgulama: Büyük miktarda veriyi hızlıca işleyebiliyor ve analiz edebiliyor. Bu da karar vericilere anında erişim, gerçek zamanlı analiz, tek noktadan esnek, hızlı, etkin, kolay ve anlık raporlama ve veri analizi yapma olanağı sunuyor. Web üzerinden erişerek online analiz, uyarı, sorguların tasarımı, verilere erişim, istisnaları belirleme ile her düzeyde rapor ve kararları sunma imkanı sağlıyor. Örneğin; İş Zekası monitörleri, veriler, grafikler, haritalar, tablolar, hız göstergeleri, performans barometreleri, trafik işaretleri gibi çok çeşitli bileşenleri bir arada görüntülüyor. İşe alımlarda etkinlik analiziyle sürecin kalitesini artırıyor. Bilgi varlıklarının envanterleri, bir dönemle bir sonraki dönem arasındaki karşılaştırmalı satış rakamları, ürün satış varsayımlarına dayalı öngörülen gelir rakamları gibi bilgilere kolayca ulaşılabiliyor.
• Doğru güncel ve eksiksiz bilgiye ulaşım: Her seviyede şirket çalışanı, kendi yetkileri ölçüsünde, istediği anda ve formatta, görsel açıdan zengin ekranlarda, aradığı bilgiye doğru, güncel ve eksiksiz biçimde ulaşabiliyor. Şirketteki bilgi paylaşımını ve bilgi şeffaflığını artırıyor.
• Bütün süreçleri anında izleme avantajı: İş süreçleri içeriği, mega veri yönetimi ve işbirliğine dayalı bir izleme inisiyatifi sunuyor. Raporlar, önceden belirlenen saatlerde, e-posta veya kısa mesaj yoluyla otomatik dağıtılabiliyor. Farklı birim ve kaynaklardan gelen veriler, ortak bir havuza yerleştiriliyor. Veri eşleştirme özelliğiyle otomatik güncellenen görseller ve raporlarla anlık süreç izlenebiliyor. Konulan hedeflerin; bayi, temsilci, çalışan, proje, süre ya da departman bazında ne oranda gerçekleştiği, dijital paneller (dashboard) ve özel ekranlarda izlenebiliyor. İş Zekası ile iş, süreç, ürün ve hizmet başlıklarının yanı sıra ekosistemdeki çalışan, tedarikçi, iş ortakları ve müşterilerin performansı, basit işlemlerle analiz edilerek güçlü bir karar destek çözümüne sahip olunabiliyor, karlılık analizi için dönemsel olarak en karlı müşteriler, en yüksek değerli ürün, birim gruplamalarının raporları oluşturulabiliyor, operasyonel ve finansal performans izlenebiliyor, alınan finansal raporlamalarla yeni bütçe oluşturulabiliyor.
• Stratejik planlama ve tahmin: Stratejik planlama süreçlerini destekliyor ve gelecekteki trendleri tahmin etmeye yardımcı oluyor, böylece rekabet gücünü artırıyor.
• Çok boyutlu ve detaylı analiz, verileri anlamlandırma, stratejik ve taktiksel kararları doğru verebilme: Karar verme sürecini tümüyle destekliyor. İhtiyaçları belirliyor, teknik çözümleri ve mimari tasarımı yapıyor, merkezi veya dağıtık veri ambarını tasarlıyor, yönetiyor. Verilerin hızlıca işlenmesine, veriler üzerinde analizler yapılmasına, ihtiyaç duyulan raporların alınmasına, farklı departmanlarda, farklı zamanlarda ve süreçlerde gerçekleşen saklanmış verileri anlamlandırma ve hızlıca çok boyutlu analizine imkan sunuyor. Genel bir bakış imkanı ve kolay analitik çözümler sunarken; iş süreçlerini de kolaylaştırıyor.
• Yenilikçi fikirler: Kurumsal stratejileri geliştirmeye, işletme faaliyetleri için hedef ve performans ölçütleri belirlemeye, işletme tarafından kullanılan teknoloji ve süreçleri aktif ve etkin tutmaya yardımcı oluyor. Gelecek stratejileri planlamaya uygun özelliğiyle şirketin vizyon, misyon ve politikalarının yenilenmesinde etkin rol oynuyor. Yeni işkolları ve alanlarına yatırım yaparken öngörü, sorunlarla başarıların analizi ve buna göre stratejinin revize edilmesini sağlıyor. Projelerin herhangi bir aşamasında ortaya çıkabilecek zorluklara karşı daha kolay çözüm üretilebiliyor. Yenilikçi fikirler sağlıyor.
• Performans iyileştirmesi: Kuruluşların performansını izlemelerine ve sürekli olarak iyileştirmelerine olanak tanıyor, operasyonel verimliliği artırıyor ve maliyetleri azaltıyor.
Rekabet avantajı, rekabet gücünü artırma, yükselen karlılık: ‘İş Zekası ve KDS’ler’, ürettiği sonuçlarla hemen her sektördeki şirkette ürün iyileştirmeden müşteri memnuniyetine, çalışan performansından iş ortaklarının kârlılıklarına kadar pek çok stratejik bilgi ve raporlama olanağı sunuyor. Bilginin iş süreçlerine entegrasyonu şirketlerin; kendi verilerini daha kolay ve hızlı yorumlamasını sağlıyor, karar verme sürecini kısaltıyor, hızlandırıyor, riskleri azaltıyor. Veriye dayalı kararlar almak, hızlı tepki vermek, pazar trendlerine uyum, sağlam, güvenilir, sağlıklı karar verme zemini, stratejik, etkili, verimli yönetim optimizasyonu, gelecek öngörüsünün sağlam temeller üzerinde şekillendirilebilmesi, çalışan memnuniyeti, operasyonel verimlilik ve rekabet gücünü artırıyor. Maliyet düşürme yöntemlerini belirleme, iş fırsatlarını ortaya çıkarma, ERP verilerini erişilebilir raporlara dönüştürme, perakende taleplerine hızlı tepki verme ve fiyatları optimize etmede kullanılıyor. Tedarikçi ve müşterilerle ilişkinin değerinin daha kolay ölçülmesini, maliyet kontrolünü sağlayarak, firmalara anlaşmalar esnasında daha fazla güç veriyor. Hızlı, akıllı, çevik işletmeler olunmasına yardımcı oluyor, verimliliği, görünürlülüğü, hesap verilebilirliği, tasarrufu, karlılığı arttırıyor, maliyetleri azaltıyor.

‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’nde dikkat çeken teknolojiler ve trendler
Yapay Zeka (AI) ve Teknolojileri, Üretken Yapay Zeka (Generative AI), Makine Öğrenmesi (Machine Learning), Derin Öğrenme (Deep Learning), Görüntü İşleme, Görselleştirme ve Veri Hikayeleri, Doğal Dil İşleme, NLP (Doğal Dil İşleme) ve Konuşma Tabanlı Arayüzler, Dağıtık Makine Öğrenmesi, Yapay Zeka ve Makine Öğrenimi Entegrasyonu, İş Zekası (Business Intelligence-BI), Mobil İş Zekası, Gerçek Zamanlı İş Zekası, Operasyonel İş Zekası, İşbirlikçi İş Zekası, Konum Zekası (LI), Ortak Çalışmaya Dayalı İş Zekası, Gömülü İş Zekası (Embedded BI), Chatbot-Diyologsal Yapay Zeka, Karar Destek Sistemleri (KDS’ler), Akıllı Karar Destek Sistemleri (IDSS), Klinik Karar Destek Sistemi.
İş Zekası ve Analiz, Büyük Veri (Big Data), Veri Ambarları, Veri Ambarı ve İş Zekası, Veri Madenciliği, Büyük Veri ve İleri Analitik, Özelleştirilmiş Analitik Uygulamaları, Kişiselleştirilmiş Veri Analitiği ve Hizmetler, Gerçek Zamanlı Veri Analizi ve Karar Alma, Sürdürülebilirlik Analitiği ve Yeşil İşletme Çözümleri, Kesintisiz Veri Akışı ve Entegrasyonu, Kuantum Bilgisayarları ve Veri Analitiği.
Nesnelerin İnterneti (IoT), Nesnelerin İnterneti (IoT) Veri Analitiği, Endüstriyel Nesnelerin İnterneti (IIoT), Büyük Veri ve IoT Entegrasyonu, Siber Güvenlik Teknolojileri, Veri Güvenliği ve Gizlilik Odaklı Yaklaşım, Veri Etiketi ve Veri Sorumluluğu, Duygusal Analitik ve Duygusal Zeka Entegrasyonu, Sosyal Medya Analizi ve Duyarlılık, Sosyal, Kültürel ve Duygusal Analitik.
3D Teknolojileri, Simülasyon Teknolojileri, OT / VT Teknolojileri, Giyilebilir Teknolojiler, Otonom Araçlar, Drone’lar, Akıllı Cihazlar, Robotlar, Robotik Süreç Otomasyonu (RPA), Akıllı Platformlar.
ERP (Kurumsal Kaynak Planlama), CRM (Müşteri İlişkileri Yönetimi), Bulut Bilişim (Cloud Computing) ve Teknolojileri, Bulut Analitik, Çoklu Bulut Teknolojileri, Hibrit Bulut Yönetim Çözümleri, Hibrit ve Çoklu Bulut Yaklaşımı, SaaS Tabanlı Çözümler ve Bulut Bilişim, Sınır Bilişim, Uçtan Uca Analitik Çözümler, Blockchain Teknolojisi.
Bütçeleme, Yapay Zeka ile Bütçeleme, Tahminleme, Bütçe Konsolidasyon, İnşaat Bütçesi, Perakende Satış Bütçesi, Bütçe Yönetimi, Personel Bütçesi, Yönetici Kontrol Paneli, İş Performansı Yazılımları, Sorgulama, Veri Hazırlama, Raporlama, Veri Görselleştirme, Veri Görselleştirme Yazılımı.
Tanımlayıcı Analitik, İstatiksel Analiz, Çevrimiçi Analitik İşleme (OLAP), Ad Hoc Analizi, Kıyaslama, Kurumsal Performans Yönetimi, Kurumsal Zeka ve Performans Yönetimi, Sistem ve Veritabanı Yönetimi, Finansal Servisler, Veri Yönetişimi, Hizmet Olarak Yazılım (SaaS BI), Açık Kaynak (OSBI).

‘İş Zekası’ (BI) nedir?
“Bir kuruluşun verilerini toplamak, analiz etmek, işlemek ve anlamak için kullanılan bir dizi teknoloji, uygulama ve süreçlerin bir araya getirilmesi” olarak tanımlanan İş Zekası (Business Intelligence-BI): “İşletmelerin gelecek hakkında daha doğru kararlar alabilmesi için geçmiş ve mevcut zaman verilerini toplayarak çeşitli yazılımlar yardımıyla bu verilerin anlamlı bilgilere dönüşmesini sağlayan veri yönetim süreçleridir” diye de tanımlanıyor.
Bir başka tanıma göre; “İş amaçları için ham veriyi anlamlı ve kullanışlı bilgiye dönüştüren teoriler, metodolojiler, sürelerin, mimarilerin ve teknolojilerin bir kümesi.”
Şirkette birikmiş büyük miktarda verileri işleyerek yeni projelerin belirlenmesine ve geliştirilmesine yardımcı olan BI, yeni fırsatlar tanımlamak ve geliştirmeye yardım etmek için büyük miktarlarda bilgi yönetiyor. “İşletmelerin verilerini ortaya çıkarma ve analiz etme süreci” olarak da tanımlanan İş Zekası, bir diğer tanıma göre; “Veriye dayalı işletmelerin mevcut durumu hakkında içgörülere hızlı, kolay, anlaşılır şekilde erişim sağlamak için yararlandıkları, stratejiler, yazılım ve hizmetler.”

‘Karar Destek Sistemi (KDS)’ nedir?
Karar Destek Sistemi (KDS); “İş veya organizasyonel karar verme faaliyetlerini destekleyen bir bilgi sistemi” diye tanımlanıyor. “Belirsizlik ve karmaşıklık içeren karar verme süreçlerini desteklemek için tasarlanmış bilgisayar tabanlı sistemler” olarak da tanımlanan KDS’ler bir diğer tanıma göre; “KDS’ler; karar vericilere yardımcı olmak amacıyla veri, belge, bilgi ve iletişim teknolojilerini ve / veya modelleri kullanarak problemleri tanımlamayı ve çözmeyi, karar verme sürecini tamamlamak ve karar vermeyi sağlayan interaktif bilgisayar sistemleridir.”
Bir başka tanımsa şöyle: “KDS’ler bilgiye dayalı sistemleri içerir. Düzgün tasarlanmış bir KDS, kararı belirleyip çözmek ve karar vermek için karar vericilere ham veri, belge ve kişisel bilgi birikiminden veya kişisel bilgi birikiminden yararlı bilgiler derleyebilmesine yardımcı olmak için tasarlanmış interaktif bir yazılım tabanlı sistemdir.”