İSO Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu-2019

Satışlardaki yavaşlama karlılığı da olumsuz etkiledi. İSO İkinci 500’ün faaliyet karı, 2019’da yüzde 11.5’lik düşüşle 6.8 milyar TL’ye indi.
İstanbul Sanayi Odası (İSO), sanayi kuruluşlarının 2019 yılı verileri üzerinden yaptığı “İSO Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu- 2019” araştırmasının sonuçlarını açıkladı. 2019 yılında İSO İkinci 500’ün üretimden satışları yüzde 14.2 oranında artarak 137.5 milyar TL’den 157 milyar TL’ye yükseldi.
Dünya ticaretinde korumacılık ve yavaşlamanın, KOBİ’lerin küresel değer ve tedarik zincirlerine katılımını zorlaştırdığı bir yıl olan 2019 yılındaki bu artış, 2017’deki yüzde 30.9 ve 2018’deki yüzde 27.8’lik artışlarla kıyaslandığında, üretimden satışlardaki büyüme performansının yavaşladığına işaret etti. Söz konusu bu oran aynı zamanda son üç yılın en düşük artışı olarak dikkat çekti. İSO İkinci 500 arasındaki 463 şirket, üretimlerinin önemli bir kısmını dış pazarlara da yapıyor. Dolayısıyla üretimden satışların artış hızındaki bu düşüşte, iç pazar kadar dış pazar taleplerindeki bozulma da etkili oldu.
Araştırma, ağırlıkla orta ölçekliler olmak üzere KOBİ’lerin sanayi ve ekonomideki paylarının azaldığını gösterdi. Aktif büyüklük, satışlar ve yaratılan katmadeğerde 2018 ve 2019’da azalış sözkonusu. Orta ölçekli firmalar, zayıf iç talep koşulları nedeniyle 2019’daki maliyet artışlarını satış fiyatlarına yansıtamadı, dış pazarlardaki durgunluk ise ihracatı sınırladı. Ancak faizlerin gerilemesiyle finansman giderlerini aşağı çeken İSO İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu, toplam borçlarını azalttı. Bu durum, İSO birinci 500 büyük kuruluşun aksine ikinci 500’ün kaynak yapısında görece iyileşme sağladı.
İkinci 500’ün lideri: Panasonic Life Solutions”: Sanayi kuruluşlarının 2019 yılı verileri üzerinden yapılan sıralamada, İSO İkinci 500’ün ilk üç sırası ise şöyle: Üretimden satışlar büyüklüğüne göre İSO İkinci 500’ün birincisi, 482 milyon 130 bin lira ile “Panasonic Life Solutions”, 482 milyon 54 bin liralık satışlarıyla “Kervan Gıda” ikinci, 481 milyon 440 lira ile AKA Otomotiv üçüncü oldu. İSO 500 2018’de ise; Panasonic Life Solutions 490. sıradaydı, Kervan Gıda 18’inciydi, AKA Otomotiv ise 463. sıradaydı.
Listeye 104 yeni sanayi kuruluşu girdi: 2018’de 413.7 milyon ile 177.8 milyon TL bandında üretimden satış yapabilen şirketlerin girebildiği İSO İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu araştırmasında bu bant 2019 sıralamasında 482.1 milyon ile 201.2 milyon TL arasında oluştu. İSO İkinci 500’ün bu yılki listesine 104 yeni sanayi kuruluşu girdi. Bunlardan 43’ü İSO 500’den İSO İkinci 500’e düşen şirketlerden oluştu. Listeye geçen seneki İSO 1000 dışından giren yeni firma sayısı ise 61 oldu. 2018’in İSO İkinci 500 listesinden İSO 500’e çıkan firma sayısı ise 35 olarak gerçekleşti.
“İSO Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Kuruluşu-2019” araştırması, KOBİ ölçeğindeki sanayi kuruluşlarının bir anlamında röntgenini çekerken bu şirketlerle ilgili tıpkı İSO 500’de olduğu gibi birçok önemli veriyi ortaya koyuyor. Bunlardan bazıları Türkiye’nin KOBİ’lerinin güçlü yönlerini, bazıları ise zayıf yönlerini göstermesi açısından önemli ve dikkat çekici. İSO İkinci 500’ün bu yıl açıklanan verileri içinde gelecek adına umut veren konuların başında şirketlerin teknoloji, Ar-Ge ve ihracat performansları geliyor. 
“Satışlarda ivme kaybı yaşandı”: İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan, “İSO İkinci 500 çalışmamız, en az İSO 500 çalışmamız kadar değerlidir. Bu çalışmamızın değeri ekonomimizde taşıdıkları ağırlığın yanı sıra üretimin ve kalkınmanın da geleceğini temsil eden KOBİ’lerin durumunu yansıtmasından ileri geliyor. İkinci 500 araştırmamızın kapsadığı yıl olan 2019, KOBİ’lerimiz için birçok açıdan zor bir yıldı. Sanayicilerimiz, bir yandan dünyada yükselen gümrük duvarlarının ve küresel ekonomideki yavaşlamanın etkilerini hissederken, yurtiçinde de 2018’de yaşanan finansal şokların yaralarını sarmaya çalıştı. Hatırlanacağı gibi yılın ilk yarısında uygulanan ekonomik dengelenmeye yönelik sıkı para politikalarının etkileriyle iç talep zayıf seyretti. Satışlarda belli bir ivme kaybı yaşandı. Bu nedenle İSO İkinci 500 şirketlerinin üretimden satışlarını yüzde 14.2, istihdamını da yüzde 4.1 oranında artırmasını bir başarı olarak görmeliyiz” diye konuştu.
“İSO 500 gibi finansman sıkıntısı İkinci 500’de de devam ediyor”
Bahçıvan, 2019’da dünya ekonomisinde görülen yavaşlamanın, Türkiye’deki KOBİ’leri de doğrudan ve dolaylı olarak olumsuz etkilediğine değindi: “Türk KOBİ’leri, büyük şirketlere kıyasla bu yavaşlamadan daha çok etkilense de İSO İkinci 500’de yer alan şirketlerin ihracatını yüzde 9.4 oranında artırması dikkat çekicidir. Bu performansı, İSO İkinci 500 firmalarının iç talepteki durağanlığı dış pazarlara yönelerek telafi etme konusundaki esnekliğini göstermesi bakımından değerli bulduğumu ifade etmek istiyorum.
Araştırmamızda öne çıkan sonuçlardan bir diğeri, firmalarımızın finansal riskleri yönetme ve karlılığı sürdürme konusundaki başarılı performansı. 2019’da faaliyet karlılığındaki düşüşe rağmen finansman giderleri ve kambiyo net zararında belirgin bir düşüş ve vergi öncesi dönem karlılığında iyileşme söz konusu. Ayrıca firmalarımızın bu dönemde ek borçlanmadan kaçınarak mali borçlarını yüzde 1.7 azalttığını ve öz kaynakları destekleyerek borç/aktif oranını yüzde 60’ın altına düşürebildiğini görüyoruz. Bu gelişmeler, 2018 türbülansının ardından reel sektörde çok daha gözle görülür hale gelen bilanço riskinin hafifletilmesi açısından oldukça değerli.”
Bahçıvan finansman ile ilgili sıkıntıların İSO 500’deki gibi, İSO İkinci 500’ü oluşturan şirketler için de geçerliliğini koruduğunu söyledi: “İSO İkinci 500’de finansman giderlerinin faaliyet karına oranı, 2019 yılında yüzde 52.6’dan yüzde 47.5’e inmiş görünse de finansman giderlerinin bu şirketlerimizde de karlılığı önemli ölçüde sınırladığını söylememiz gerekiyor.
Her şeye karşın İSO İkinci 500 verilerinde de görüyoruz ki sanayinin ve sanayicimizin 2019 yılının zorlu koşullarında göstermiş olduğu performans takdire şayandır. Sanayicilerimiz bugünkü Covid-19 pandemi koşullarında görüldüğü gibi bir yıl önce de zorluklara rağmen ekonomideki en temel işlevi olan üretmeyi sürdürüp, aş ve iş yaratmayı başararak Türkiye’nin ve Türkiye ekonomisinin yanında olma sorumluluğunu güçlü bir şekilde göstermiştir. Bu ruh ve azimle çalışan ve değerli şirket bilgilerini bizimle paylaşarak ekonomik kamuoyu açısından son derece değerli bir veri seti olan bu araştırmalarımızın ortaya çıkmasını sağlayan tüm sanayi kuruluşlarımıza buradan bir kez daha teşekkür etmek istiyorum.”
“KOBİ’lerimiz ihracat, teknoloji ve Ar-Ge’de umut veriyor”
İhracat yapan firma sayısı arttı: İSO İkinci 500 kapsamında olumlu bulunan gelişmelerden biri de ihracat verileri oldu. İhracat açısından oldukça zorlu bir yıl olan 2019’da küresel ticarette yaşanan korumacılık önlemleri ile dünya mal ticareti daralmış ve ihracatta rekabet artmıştı. Türkiye’nin metal ürünleri ihracatı, ABD ve AB’nin korunma önlemleri ile karşılaşmış, önemli ihracat pazarları özellikle yılın ikinci yarısında daralmıştı. Uygulanan ekonomik dengelenme politikaları nedeniyle iç pazarda da daralma yaşanmıştı ve bu nedenle firmalar ihracata daha çok ağırlık vermek durumunda kalmıştı. Bu ortamda İSO İkinci 500’ün ihracatı, 2019’da yüzde 9.4 artarak 9.8 milyar dolara yükseldi. Böylece İSO İkinci 500, 2019’da Türkiye toplam ihracatının yüzde 5.4’ünü, sanayi ihracatının ise yüzde 5.6’sını gerçekleştirdi. İhracat tarafındaki bir diğer önemli gelişme de ihracat yapan firma sayısındaki artış eğilimi. Bundan 22 yıl önce ihracat yapan firma sayısı 407 iken son yıllarda bu rakam 450’ler bandını aşarak 2019’da 463’e yükseldi. Bu da İSO İkinci 500’de yer almak için ihracat yapmanın adeta bir ön koşul olduğunu bir kez daha gösterdi.            
“KOBİ’lerimizin inovasyon ve teknolojik dönüşüm iştahı arttı”: Bahçıvan, şunları ifade etti: “İSO İkinci 500 araştırmamızın bu yıl bizim için değerli ve umut verici bir başka verisi ise teknoloji yoğunluğuna göre katmadeğer dağılımında orta-yüksek ve yüksek teknolojilerin payının yüzde 23.7’den yüzde 26.4’e yükselmiş olmasıdır. Orta-yüksek teknoloji yoğunluklu sanayiler grubunun payı 2018’de yüzde 21.6’dan 2019’da yüzde 24.2’ye, yüksek teknoloji yoğunluklu sanayiler grubunun payı ise 2018’de yüzde 2.1’den 2019’da sınırlı bir artışla yüzde 2.2’ye yükseldi. Sanayi kesiminin rekabetçiliğinde Ar-Ge hayati önem taşıyor. 2019’daki zorlu koşullara rağmen İSO İkinci 500 içerisinde daha çok sayıda kuruluş, Ar-Ge faaliyetlerine yöneldi. Ar-Ge yapan kuruluş sayısı; 2017’de 188, 2018’de 218, 2019’da ise 231 ile en yüksek seviyesine ulaştı. Bu şirketlerin Ar-Ge harcamaları da 2019’da yüzde 44.6 oranında artarak 498.6 milyon TL’den 721.2 milyon TL’ye yükseldi. Aynı dönemde Ar-Ge harcamalarının üretimden satışlara oranı da yüzde 0.36’dan yüzde 0.46’ya çıktı. Gerek Ar-Ge yapan şirket sayısındaki yükseliş gerekse Ar-Ge harcamalarındaki artış gibi göstergeler KOBİ’lerimizin inovasyon ve teknolojik dönüşüm iştahının arttığını işaret ediyor. Yine de bu konuda daha alınması gereken çok yol olduğunu buradan özellikle vurgulamak istiyorum.”
Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu araştırmasının diğer temel göstergeleri ise özetle şöyle:  
Reel artış, geçmiş iki yılın altında kaldı: İSO İkinci 500’ün üretimden satışlarındaki değişimlere reel olarak bakıldığında; 2012-2016 dönemindeki zayıf büyümelerin ardından 2017 ve 2018’de güçlü reel artışlar yaşandığı görülüyor. 2019’da da üretimden satışlarda yüzde 2.1’lik reel artış yaşandı. Ancak bu artış, geçmiş iki yılın altında kaldı.
Satışlardaki yavaşlamayla karlılıklar da düştü: Satışlardaki yavaşlama eğilimi İSO İkinci 500’ün karlılıklarını da olumsuz etkiledi. İSO İkinci 500’de 2018’de 19 milyar TL olan faaliyet karı, 2019’da yüzde 11.5’lik düşüşle 16.8 milyar TL’ye indi. Buna paralel olarak faaliyet karı oranı da 2018’de yüzde 12.1 iken; 2019’da 2.7 puanlık düşüşle yüzde 9.4’e geriledi.
FAVÖK 6 yıldır ilk kez negatif: Bir diğer önemli karlılık büyüklüğü olan FAVÖK (faiz, amortisman ve vergi öncesi kar), toplanmaya başlandığı 2013’ten bu yana ilk kez negatif eğilim gösterdi. İSO İkinci 500’de 2018’de 23.2 milyar TL olan FAVÖK, 2019’da yüzde 5.6 oranında küçülerek 21.9 milyar TL’ye geriledi. 2019’da firmalar çekirdek işlerine daha fazla odaklanmasına rağmen FAVÖK performansları zayıfladı.
Vergi öncesi kar ve zararda pozitif gelişme; 1.6 milyar TL üretim faaliyeti dışı gelir: Faaliyet karı ve FAVÖK’deki düşüşlere karşın vergi öncesi kar ve zarar toplamında pozitif bir gelişme söz konusu. İSO İkinci 500’de 2018’de 9 milyar TL olan vergi öncesi kar ve zarar toplamı, 2019’da yüzde 17.6 oranında artarak 10.6 milyar TL’ye yükseldi. 2019’da İSO İkinci 500’de diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karlar 13.6 milyar TL iken; diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar 12.1 milyar TL oldu. Bu iki kalem arasındaki fark alındığında, İSO İkinci 500’ün 1.6 milyar TL üretim faaliyeti dışı gelir elde ettiği görüldü.
Finansman maliyetleri azaldı: Finansman giderleri, sanayi kuruluşlarının karlılıklarında temel belirleyicilerden biri olmayı 2019’da da sürdürdü. 2019’da yaşanan finansal gelişmelerle enflasyon ve faiz oranlarında yaşanan düşüşler sonucu İSO İkinci 500’ün finansman maliyetleri önemli ölçüde azaldı. 2018’de 10 milyar TL olan finansman giderleri 2019’da yüzde 20.1 oranında azalarak 8 milyar TL’ye geriledi. Böylece finansman giderlerinin faaliyet karına oranı 2019’da yüzde 52.6’dan yüzde 47.5’e indi. Bu düşüşe rağmen faaliyet karının yarısına yakın kısmının finansman giderlerine ayrıldığı görüldü.
Borçlar / özkaynak dengesi özkaynaklar lehine gelişti: İSO İkinci 500’de özkaynakların toplam aktifler içindeki payı 2018’de yüzde 37.6 iken; 2019’da artışını sürdürdü ve yüzde 41.3’e yükseldi. Toplam borçların payı ise 2018’de yüzde 62.4 iken; 2019’da yüzde 58.7’ye geriledi. 2019’da borçlar/özkaynak dengesinin özkaynaklar lehine önemli bir gelişme gösterdi. Böylece 2018’den sonra 2019’da da borç/özkaynak dengesinde iyileşme yaşandı. 2019’da karlarda sağlanan artış ile özkaynakların artırılması ve borçlanmanın daha az tercih edilmesi, İSO İkinci 500’ün mali yapısının iyileşmesine katkı sağladı.
İSO İkinci 500’de 2017’de yüzde 50.9 ile oldukça yüksek oranlı artış gösteren mali borçlar, 2018’deki sınırlı artışın ardından 2019’da yüzde 1.7 oranında azaldı. Böylece toplam mali borçlar 56.2 milyar TL’den 55.2 milyar TL’ye geriledi. Bu durum, firmaların 2019’da mali yapılarındaki iyileşmeye ağırlık verdiği ve ilave borçlanmadan kaçındığı şeklinde yorumlandı.
İSO İkinci 500’de, kısa vadeli mali borçların toplam mali borçlar içindeki payı 2018’de yüzde 47.3 iken; bu oran 2019’da yüzde 46.7’ye indi. Bu sınırlı düşüşte, mevcut borçların daha uzun vadeler ile yeniden yapılandırılması ve 2018 finansal şokundan sonra kamunun kullandırdığı orta-uzun vadeli kredi paketleri etkili oldu. Sanayi kuruluşları; 2019’da orta-uzun vadeli mali borçlanma olanaklarına, bir önceki yıla göre özellikle yılın ikinci yarısında daha rahat erişti. Bu durum, sanayi kuruluşlarının 2019’da kısa vadeli mali kaynaklarının bir bölümünü orta vadeli kaynaklar ile değiştirmesini sağladı.
Sanayicilerin son yıllarda makul bir çözüm bulunmasını istedikleri konulardan biri olan KDV alacakları, gerek İSO 500 gerekse İSO İkinci 500 şirketleri için ciddi bir sorun olmayı sürdürüyor. 2019’da İSO 500’ün devreden KDV’si bir önceki yıla göre yüzde 1.9 oranında artarak 10.8 milyar TL’ye yükselmişti. Bu yük İSO İkinci 500 için de 2019’da yüzde 7.8 oranında artarak 1.9 milyar TL oldu.
Dönen ve duran varlıklar ilişkisi duran varlıklar aleyhine bozulmaya devam ediyor: Sanayinin içinde bulunduğu yatırım motivasyonunu ortaya koyan önemli bir veri de dönen ve duran varlıklar ilişkisi. İSO İkinci 500’de geçen yıl olduğu gibi bu yıl da duran varlıklar aleyhine olan bozulma sürüyor. Dönen varlıkların payı yüzde 61.5’ten yüzde 63.6’ya yükselirken; duran varlıkların payı yüzde 38.5’ten yüzde 36.4’e geriledi.
430 şirket kar, 70’i zarar etti: 2019’da İSO İkinci 500 içerisinde kar eden kuruluş sayısı önemli ölçüde artarak 393’ten 430’a yükselirken; zarar eden kuruluş sayısı ise 107’den 70’e geriledi. Böylece kar eden kuruluş sayısı yeniden 400 sayısının üzerine çıktı. Aynı yılda FAVÖK’e göre kar eden kuruluş sayısı 482 olarak gerçekleşirken; zarar eden kuruluş sayısı ise 18 oldu. Bu durum, 2019’da sanayi kuruluşlarının mali yapılarını iyileştirmeye ve karlılıklarını artırmaya odaklandıkları şeklinde yorumlandı.
İstihdam: 2019’da İSO İkinci 500’de istihdam yüzde 4.1, ödenen maaş ve ücretler ise yüzde 25.8 arttı. Bu oranlar 2019’daki zorlu koşullara rağmen İSO İkinci 500’ün istihdama katkısını sürdürdüğünü ortaya koydu.
2019’da İSO İkinci 500’de yabancı sermaye paylı kuruluşların sayısı beş yıl aradan sonra ilk kez artarak 64’e yükseldi. 2014’te 71 olan kuruluş sayısı izleyen dört yıl boyunca gerilemiş ve 2018’de 59 olmuştu, 2019’da ise 5 adet arttı.
2017’de 35 olan halka açık kuruluşlar sayısı, 2018’de 37, 2019’da 35 oldu. Halka açık kuruluşların sayısının sınırlı olması, sanayi sektörü ve sermaye piyasaları arasındaki bağın kuvvetlendirilmesi gereğini bir kez daha ortaya koydu. Bu durum, sanayi şirketlerinin sermaye piyasalarına açılma ve bu piyasalardan fon sağlama konusunda desteklenmesinin oldukça önemli olduğuna işaret etti.
İSO İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2019 Araştırması’nda dikkat çekenler
• Talep yetersizliği nedeniyle satış performansı yavaşladı. Üretimden satışlar yüzde 14.2 arttı.
• İhracattaki artış yüzde 9.9 oldu.
• Mali borçlar yüzde 1.7 geriledi. Mali sıkışıklığın da etkisiyle özkaynaklar yüzde 17.6 arttı.
• Borçlanma eğiliminin azalmasıyla borç/özkaynak oranı yüzde 166’dan 124’e geriledi.
• Yaratılan katmadeğer yüzde 10 artarken reel olarak azaldı.
• Satış karlılığı yüzde 5.7’den 5.9’a, aktif karlılığı yüzde 5.8’den 6.3’e yükseldi.
• Net katmadeğer içinde milli gelir anlamında karın payı yüzde 33’ten 29’a düştü.
• Orta-yüksek teknoloji yoğunluklu katmadeğerin payı 2.6 puan artışla yüzde 24.2’ye yükseldi, yaratılan katmadeğerde en yüksek payı yüzde 48.6 ile düşük yoğunluklu sanayiler aldı.
• İkinci 500 kuruluşun 231’i Ar-Ge yaptı, Ar-Ge harcamaları yüzde 45 arttı, harcamaların üretimden satışlara oranı yüzde 0.46 oldu.    
• İkinci 500 listesinde Anadolu ve Trakya’dan 347 firma var. Bu firmalar, ciro ve ihracatın yüzde 70’inden fazlasını karşılıyor. Listede 4 kamu firması da yer alırken 28 şirket isminin açıklanmasını istemedi. Türkiye’nin 34 kenti, İkinci 500 listesinde yer almadı. İstanbullu firmalar da kan kaybetmeye devam etti.
• İstanbul 149, İzmir 38, Kocaeli 37, Bursa 35, Gaziantep 35, Ankara 24, Kahramanmaraş 15, Konya 15, Tekirdağ 14, Kayseri 13, Adana 12, Samsun 11, Manisa 9, Denizli 8, Balıkesir 6, Ordu 6, Hatay 5, Sakarya 5, Aydın 4, Bilecik 4, Düzce 4, Eskişehir 4, Çanakkale 3, Karaman 3, Mersin 3, Uşak 3, Antalya 2, Bolu 2, Giresun 2, Isparta 2, Karabük 2, Kırklareli 2, Zonguldak 2, Yalova 2 firma ile; 12 şehir ise tek firmayla listedeydi; Afyonkarahisar, Amasya, Burdur, Diyarbakır, Edirne, Kütahya, Malatya, Nevşehir, Niğde, Osmaniye, Tokat, Trabzon.