Şirketlerin stratejik ve sürdürülebilir kararlarına teknoloji imzası; İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri

En büyüğünden en küçüğüne, KOBİ’lere kadar her ölçekteki işletmenin stratejik ve kritik kararlarını daha hızlı, kaliteli, doğru, verimli almasını sağlayan ‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’, sunduğu rekabet avantajı, zaman ve maliyet tasarrufuyla dikkat çekiyor. İşletmelerin çevik, esnek, verimli, sürdürülebilir olmasına ve rekabette öne geçmesine imkan sunan, yönetimin her aşamasında kullanışlı ‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri (İş Zekası ve KDS’ler)’, verileri depolayabilme, anlamlandırabilme, yönetebilme ve analiz gücüyle uzun vadeli planların yapılabilmesini, bu planların başarıyla hayata geçirilmesini sağlıyor.

‘İş Zekası ve KDS’ler, şirketleri ‘akıl’landırıyor
Yöneticilerin işlerini büyük ölçüde hızlandıran ve kolaylaştıran, karar alma süreçlerine ciddi destek sunan ‘İş Zekası ve KDS’ler’, Veri Çağı’nda güvenle yol almak, verilerini raporlamak, analiz etmek, depolamak, anlamlandırmak ve yönetmek, şirketinin karlılığını, başarısını, verimliliğini artırmak, sürdürülebilir rekabet avantajı sağlamak ve gelecek stratejilerini doğru belirlemek isteyenlerin tercih ettiği çözümler. Karar aşamasında düzenli olmayan veriden faydalı veri çıkarılmasını hedefleyen ‘İş Zekası ve KDS’ler’ ile şirketler gelişen teknolojiyle mevcut verilerin daha hızlı, güvenilir, kolay şekilde sisteme işlenmesiyle gelecek stratejilerini daha sağlam adımlarla belirleyebiliyor, kaynaklarını verimli kullanabiliyor, ekosistemini koruyabiliyor. ‘İş Zekası ve KDS’ler’ şirketleri ‘akıl’landırıyor.
Üretimden satışa, pazarlamadan müşteri memnuniyetine, tedarik zincirinden lojistik ve ulaşıma, iş süreçlerinden operasyonlara, satış örgütlerine, bayilere, pazardan, sosyal medyaya kadar birçok alanda oluşan verilerin çoğu farklı yazılımlarda üretildiği için yönetilmesi, analizi, raporlanması ve anlamlandırılması oldukça güç. Bu durum da şirketlerin bilgi teknolojileri ve raporlama bölümlerine ciddi iş yükü getiriyor, yöneticilerin doğru bilgiye hızla ulaşmalarını ve stratejik kararları almalarını zorlaştırıyor.
Sadece şirketler için değil, karar vericiler için de birçok fayda sunan KDS’ler, karar vericilerin karar verme sürecinde yaptıkları; kendini iyi ifade edememe, kendine aşırı güven, yeniliği ve önceliği bilmeme ve olasılık tahminini gözardı etme gibi hatalarından dolayı KDS’lere ihtiyaç duyuluyor. Yapay zeka veya akıllı aracı teknolojilere dayanan Akıllı Karar Destek Sistemleri ise seçilmiş bilişsel karar verme işlevlerini yerine getiriyor.
Tüm dünyada dijtal devrimin hızla devam ettiğini belirten uzmanlar, 2023’te de şirketlerin yatırım yapacağı teknoloji trendlerini; “Yapay Zeka (Al) ve Yapay Zeka Teknolojileri, İş Zekası (BI), Ortak Çalışmaya Dayalı İş Zekası, Gömülü İş Zekası (Embedded BI), Chatbot-Diyologsal Yapay Zeka, Büyük Veri (Big Data), Nesnelerin İnterneti (IoT), Endüstriyel Nesnelerin İnterneti (IIoT), Bulut Bilişim ve Teknolojileri, Bulut Analitik, Çoklu Bulut Teknolojileri, Hibrit Bulut Yönetim Çözümleri, Sınır Bilişim, 5G, Giyilebilir Cihazlar, Siber Güvenlik, Makine Öğrenmesi (Machine Learning), Derin Öğrenme (Deep Learning), Dağıtık Makine Öğrenmesi, Görüntü İşleme, Doğal Dil İşleme, Otonom Araçlar, Akıllı Cihazlar, Robotik Süreç Otomasyonu (RPA) ve Akıllı Platformlar” olarak sıralıyor.
2023 yılının teknoloji trendleri de dikkate alındığında; her ölçekteki şirketin; değişen pazar koşullarına karşı anında tepki verebilmesi, verileri, süreci, kaynaklarını; iyi, etkin, verimli, doğru yönetebilmesi, zorlu rekabet koşullarında daha akıllı, esnek, çevik olması, süreci öngörüp stratejik kararlar alabilmesi, uzun vadeli planlar yapabilmesi, sağlıklı büyümesini hızlandırması, sürdürülebilir rekabet için kritik avantajlar sağlayabilmesinde ‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’ önemli bir teknolojik yatırım olarak önplana çıkıyor.
‘İş Zekası’ ve KDS’ler’, firmaların kendi verilerine erişimini artırarak tüm bölümleri için iyileştirme sağlamayı ve buna bağlı olarak karlılığını, verimliliğini, başarısını artırmayı amaçlıyor. Verileri analiz etmek, kuruluşa eyleme dönüştürülebilir bilgiler sunmak için tasarlanan teknoloji odaklı bir süreç olan ‘İş Zekası ve KDS’ler’, farklı veri süreçleri aracılığıyla önceden tanımlanmış geçmiş ve güncel veri noktalarını özetliyor, kuruluşun mevcut durumunu, sektörde nasıl konumlandığını anlamaya yardımcı oluyor, mevcut operasyonların daha iyi anlaşılmasını sağlıyor, gelecekteki kararlara ışık tutmayı ve uzun vadeli, doğru ve stratejik planlar yapmayı sağlıyor. Çoğunlukla gelir veya ürün performans ölçümleri hakkında ayrıntılı bir genel bakış oluşturmak amacıyla faydalanılan İş Zekası, şirket veritabanları üzerinde çalışan her gösterge paneli, özel veri raporu ve veri sorgulama sürecini kapsıyor.

İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’nin bileşenleri ve sektörel kullanım alanları
İş Zekası bileşenleri: Uzmanlar ‘İş Zekası’ bileşenlerini şöyle sıralıyor: Raporlama. Çok Boyutlu Analiz Süreçleri. Mantıksal Çözümlemeler. Karmaşık Olay Analizi. İş Performans Yönetimi. Bir İş Sürecini Diğer Performans Ölçümleriyle veya Bu İş Sürecinin En İyileriyle Kıyaslama. Açıklayıcı ve Tahmine Dayalı Modelleme. Gerçeklere Dayalı Yönetim. Analitik Modelleme. Sayısal Analiz. Bilgi Çekme. OLAP-Çevrimiçi Analitik İşleme (Online Analytical Processing). OLTP-Çevrimiçi İşlem Yürütme (Online Transactional Processing). ETL-Veriyi Çekme, Dönüştürme, Yükleme (Extracting, Transforming, Loading). Veri Madenciliği (Data Mining). Veri Depoları (Data Warehouse). Süreç Madenciliği. Uyarılar.
KDS bileşenleri: Bazı uzmanlar KDS bileşenlerini; “Kullanıcılar, Veritabanı (veya Bilgi Tabanı), Model (Karar İçeriği ve Kullanıcı Ölçütleri) ve Kullanıcı Arabirimi” olarak sıralarken bazı uzmanlar da şu sıralamayı yapıyor: “Girişler (Analiz edilecek faktörler, sayılar ve özellikler), Kullanıcı Bilgisi ve Uzmanlığı (kullanıcı tarafından manuel analiz gerektiren girdiler), Çıktılar (KDS kararlarının üretildiği dönüştürülen veriler), Kararlar (KDS tarafından kullanıcı ölçütlerine dayalı olarak üretilen sonuçlar).
‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’nin sektörel kullanım alanları: Ham veri miktarının en çok olduğu alanlar; finans, telekomünikasyon, perakende, enerji, sağlık ve giderek diğer bütün sektörler ‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’nin alanına giriyor.

Karar Destek Sistemleri nelerdir?
Uzmanlar, lojistik, pazarlama, güvenlik ve sağlık gibi birçok alanda kullanılan Karar Destek Sistemleri’nin, veri, model, grup, bilgi ve web tabanlı olmak üzere 5 ayrı grupta incelendiğini belirtiyor:
Veri odaklı Karar Destek Sistemi, karar vermeyi destekleyici birçok veri analizinin bulunduğu sistemler.
Model odaklı Karar Destek Sistemi, finansal, istatistiksel optimizasyon ve simülasyon gibi modellere sahip olan sistem.
Bilgi odaklı Karar Destek Sistemi, kurallar, prosedürler gibi özel olarak saklanan problem analizi ve çözmeye odaklı karar destek sistemi.
Grup Karar Destek Sistemi, çok kişiyle çalışmaya imkan veren sistem. Takım olarak çalışmayı da pekiştirip, bilgi paylaşımını destekliyor.
Web tabanlı Karar Destek Sistemleri, grup kararlı destek sisteminin bir üst versiyonu; birçok farklı konumda olan karar vericilerin, ortak bir ağ alanıyla çalışmasını sağlayan çok gelişmiş sistemler.
KDS’ler pasif ve aktif işbirliğine göre ve yardım moduna göre de sınıflandırılıyor. Daniel Power tarafındın oluşturulan taksonomi şöyle:
İletişim odaklı KDS, paylaşılan bir görev üzerinde çalışan birden fazla kişiyi destekleyen işbirliği sağlıyor; örneğin; Google Dokümanlar veya Microsoft Groove gibi entegre araçlar bulunuyor.
Veri odaklı KDS, bir dizi şirket içi veriye ve bazen harici verilere erişim ve bunları manipüle etmeyi vurguluyor.
Belgeye dayalı KDS, yapılandırılmamış bilgileri çeşitli elektronik formatlarda yönetiyor, alıyor ve işliyor.
Bilgi temelli KDS, olgular, kurallar, prosedürler veya benzer yapılar olarak saklanan özel problem çözme uzmanlığı sağlıyor.
Model odaklı KDS, istatistiksel, finansal, optimizasyon veya simülasyon modeline erişim ve manipülasyona vurgu yapıyor. Model odaklı KDS, karar vericilere bir durumu analiz etmede yardımcı olmak için kullanıcıların sağladığı verileri ve parametreleri kullanıyor. Dikodess, açık kaynaklı, modele dayalı bir KDS jeneratörünün bir örneği.
Daniel Power, kurumsal çapta KDS’yi ve masaüstü KDS’yi ayırt ediyor. Kurumsal çapta KDS, büyük veri ambarı ile bağlantılı ve şirketteki birçok yöneticiye hizmet ediyor. Tek kullanıcılı KDS, tek bir yöneticinin bilgisayarında çalışan küçük bir sistem.

İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’nin işletmelere faydaları
• Rekabet avantajı: ‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’, ürettiği sonuçlarla hemen her sektördeki şirkette ürün iyileştirmeden müşteri memnuniyetine, çalışan performansından iş ortaklarının kârlılıklarına kadar pek çok stratejik bilgi ve raporlama olanağı sunuyor. Bilginin iş süreçlerine entegrasyonu şirketlerin; kendi verilerini daha kolay ve hızlı yorumlamasını sağlıyor, karar verme sürecini kısaltıyor, hızlandırıyor, riskleri azaltıyor. Sağlam, güvenilir, sağlıklı karar verme zemini, stratejik, etkili, verimli yönetim optimizasyonu, gelecek öngörüsünün sağlam temeller üzerinde şekillendirilebilmesi, çalışan memnuniyeti, operasyonel verimlilik ve rekabet avantajı kazandırıyor.
Yenilikçi fikirler: Kurumsal stratejileri geliştirmeye, işletme faaliyetleri için hedef ve performans ölçütleri belirlemeye, işletme tarafından kullanılan teknoloji ve süreçleri aktif ve etkin tutmaya yardımcı oluyor. Gelecek stratejileri planlamaya uygun özelliğiyle şirketin vizyon, misyon ve politikalarının yenilenmesinde etkin rol oynuyor. Yeni işkolları ve alanlarına yatırım yaparken öngörü, sorunlarla başarıların analizi ve buna göre stratejinin revize edilmesini sağlıyor. Projelerin herhangi bir aşamasında ortaya çıkabilecek zorluklara karşı daha kolay çözüm üretilebiliyor. Yenilikçi fikirler sağlıyor.
• Çok boyutlu ve detaylı analiz, verileri anlamlandırma, stratejik ve taktiksel kararları doğru verebilme: Karar verme sürecini tümüyle destekliyor. İhtiyaçları belirliyor, teknik çözümleri ve mimari tasarımı yapıyor, merkezi veya dağıtık veri ambarını tasarlıyor ve yönetiyor, verilerin hızlıca işlenmesini, veriler üzerinde analizler yapılmasını, ihtiyaç duyulan raporların alınmasını sağlıyor. Farklı departmanlarda, farklı zamanlarda ve süreçlerde gerçekleşen saklanmış verileri anlamlandırma ve hızlıca çok boyutlu analizine imkan sunuyor. Genel bir bakış imkanı ve kolay analitik çözümler sunarken; iş süreçlerini de kolaylaştırıyor.
• Doğru güncel ve eksiksiz bilgiye ulaşım: Her seviyede şirket çalışanı, kendi yetkileri ölçüsünde, istediği anda ve formatta, görsel açıdan zengin ekranlarda, aradığı bilgiye doğru, güncel ve eksiksiz biçimde ulaşabiliyor. Şirketteki bilgi paylaşımını ve bilgi şeffaflığını artırıyor.
• Bütün süreçleri anında izleme avantajı: İş süreçleri içeriği, mega veri yönetimi ve işbirliğine dayalı bir izleme inisiyatifi sunuyor. Raporlar, önceden belirlenen saatlerde, e-posta veya kısa mesaj yoluyla otomatik dağıtılabiliyor. Farklı birim ve kaynaklardan gelen veriler, ortak bir havuza yerleştiriliyor. Veri eşleştirme özelliğiyle otomatik güncellenen görseller ve raporlarla anlık süreç izlenebiliyor. Konulan hedeflerin; bayi, temsilci, çalışan, proje, süre ya da departman bazında ne oranda gerçekleştiği, dijital paneller (dashboard) ve özel ekranlarda izlenebiliyor. İş Zekası ile iş, süreç, ürün ve hizmet başlıklarının yanı sıra ekosistemde yer alan çalışan, tedarikçi, iş ortakları ve müşterilerin performansı, basit işlemlerle analiz edilerek güçlü bir karar destek çözümüne sahip olunabiliyor, karlılık analizi için dönemsel olarak en karlı müşteriler, en yüksek değerli ürün, birim gruplamalarının raporları oluşturulabiliyor, operasyonel ve finansal performans izlenebiliyor, alınan finansal raporlamalarla yeni bütçe oluşturulabiliyor.
• Hızlı ve esnek sorgulama: Değişen şartlara ve durumlara göre hızlı uyum sağlıyor. Tek noktadan esnek, hızlı, etkin, kolay ve anlık raporlama ve veri analizi yapma olanağı sunuyor. Web üzerinden erişerek online analiz, uyarı, sorguların tasarımı, verilere erişim, istisnaları belirleme ile her düzeyde rapor ve kararları sunma imkanı sağlıyor. Örneğin; İş Zekası monitörleri, verileri grafikler, haritalar, tablolar, hız göstergeleri, performans barometreleri, trafik işaretleri gibi çok çeşitli görsel bileşenleri bir arada görüntülüyor. İşe alımlarda etkinlik analiziyle sürecin kalitesini artırıyor. Bilgi varlıklarının envanterleri, bir dönemle bir sonraki dönem arasındaki karşılaştırmalı satış rakamları, ürün satış varsayımlarına dayalı öngörülen gelir rakamları gibi bilgilere ulaşmayı sağlıyor.
• Yükselen karlılık, rekabete katkı: Maliyet düşürme yöntemlerini belirleme, iş fırsatlarını ortaya çıkarma, ERP verilerini erişilebilir raporlara dönüştürme, perakende taleplerine hızlı tepki verme ve fiyatları optimize etmede kullanılıyor. Tedarikçi ve müşterilerle ilişkinin değerinin daha kolay ölçülmesini, maliyet kontrolünü sağlayarak, firmalara anlaşmalar esnasında daha fazla güç veriyor. Hızlı, akıllı, çevik işletmeler olunmasına yardımcı oluyor, verimliliği, görünürlülüğü, hesap verilebilirliği, tasarrufu, karlılığı arttırıyor, rekabete katkı sunuyor, maliyetleri azaltıyor.
Tamamen kullanıcı kontrolünde: Yönetim hiyerarşisindeki bütün yöneticilere destek, bireysel ve grupsal olarak karar vermeyi sağlıyor. Karar vericinin yerine geçmeden, karar vermesinde yardımcı oluyor. Kişiler arasında iletişimin, karar verme sürecinin hızlıca gelişmesini sağlıyor.

‘İş Zekası’ (BI) nedir?
İş Zekası (Business Intelligence-BI): “İş amaçları için ham veriyi anlamlı ve kullanışlı bilgiye dönüştüren teoriler, metodolojiler, sürelerin, mimarilerin ve teknolojilerin bir kümesi” olarak tanımlanıyor. Şirkette birikmiş büyük miktarda verileri işleyerek yeni projelerin belirlenmesine ve geliştirilmesine yardımcı olan BI, yeni fırsatlar tanımlamak ve geliştirmeye yardım etmek için büyük miktarlarda bilgi yönetiyor. Bir diğer tanıma göre ise; “İş Zekası, işletmelerin gelecek hakkında daha doğru kararlar alabilmesi için geçmiş ve mevcut zaman verilerini toplayarak çeşitli yazılımlar yardımıyla bu verilerin anlamlı bilgilere dönüşmesini sağlayan veri yönetim süreçleridir.” “İşletmelerin verilerini ortaya çıkarma ve analiz etme süreci” olarak da tanımlanan İş Zekası, bir başka tanıma göre; “Veriye dayalı işletmelerin mevcut durumu hakkında içgörülere hızlı, kolay, anlaşılır şekilde erişim sağlamak için yararlandıkları, stratejiler, yazılım ve hizmetler.”

‘Karar Destek Sistemi’ nedir?
Karar Destek Sistemi (KDS); “İş veya organizasyonel karar verme faaliyetlerini destekleyen bir bilgi sistemi” olarak tanımlanıyor. Bir başka tanıma göre; “Karar Destek Sistemleri; karar vericilere yardımcı olmak amacıyla veri, belge, bilgi ve iletişim teknolojilerini ve / veya modelleri kullanarak problemleri tanımlamayı ve çözmeyi, karar verme sürecini tamamlamak ve karar vermeyi sağlayan interaktif bilgisayar sistemleridir.”  Bir diğer tanım ise şöyle: “KDS’ler bilgiye dayalı sistemleri içerir. Düzgün tasarlanmış bir KDS, kararı belirleyip çözmek ve karar vermek için karar vericilere ham veri, belge ve kişisel bilgi birikiminden veya kişisel bilgi birikiminden yararlı bilgiler derleyebilmesine yardımcı olmak için tasarlanmış interaktif bir yazılım tabanlı sistemdir.”

‘İş Zekası ve Karar Destek Sistemleri’nde dikkat çeken teknolojiler
Yapay Zeka (Al), Büyük Veri (Big Data), Nesnelerin İnterneti (IoT), Endüstriyel Nesnelerin İnterneti (IIoT), 5G, Siber Güvenlik, 3D Teknolojileri, OT / VT Teknolojileri, Giyilebilir Teknolojiler, Otonom Araçlar, Drone’lar, Akıllı Cihazlar, Robotik Süreç Otomasyonu (RPA) ve Akıllı Platformlar, Robotlar, ERP (Kurumsal Kaynak Planlama), CRM (Müşteri İlişkileri Yönetimi), Bulut Bilişim (Cloud Computing) ve Bulut Bilişim Teknolojileri, Bulut Analitik, Çoklu Bulut Teknolojileri, Hibrit Bulut Yönetim Çözümleri, Görüntü İşleme, Doğal Dil İşleme, Makine Öğrenmesi (Machine Learning), Derin Öğrenme (Deep Learning), Dağıtık Makine Öğrenmesi, İş Zekası, Mobil İş Zekası, Gerçek Zamanlı İş Zekası, Operasyonel İş Zekası, İşbirlikçi İş Zekası, Konum Zekası (LI), Karar Destek Sistemleri, İş Zekası ve Analiz, Bütçeleme, Yapay Zeka ile Bütçeleme, Tahminleme, Bütçe Konsolidasyon, İnşaat Bütçesi, Perakende Satış Bütçesi, Bütçe Yönetimi, Personel Bütçesi, Akıllı Karar Destek Sistemleri (IDSS), Klinik Karar Destek Sistemi, Yönetici Kontrol Paneli, İş Performansı Yazılımları, Sorgulama, Veri Hazırlama, Raporlama, Veri Görselleştirme, Veri Görselleştirme Yazılımı, Tanımlayıcı Analitik, İstatiksel Analiz, Çevrimiçi Analitik İşleme (OLAP), Ad Hoc Analizi, Kıyaslama, Veri Madenciliği, Büyük Veri ve İleri Analitik, Veri Ambarları, Veri Ambarı ve İş Zekası, Kurumsal Performans Yönetimi, Kurumsal Zeka ve Performans Yönetimi, Sistem ve Veritabanı Yönetimi, Finansal Servisler, Veri Yönetişimi, Hizmet Olarak Yazılım (SaaS BI), Açık Kaynak (OSBI).